Kho giống má trên cánh đồng chữ nghĩa!

Thứ Tư, 22 tháng 1, 2014

Hai vĩ nhân trong thơ Tố Hữu (tiếp theo)

 Lê Mai


Ca ngợi vĩ nhân, như thường lệ, Tố Hữu luôn dùng những tính từ quen thuộc: “thân yêu”, “vĩ đại”, “ánh sáng”, “thánh thần”, “tình cao”, “nghĩa rộng” và dĩ nhiên, tác giả “muôn lần cảm tạ”…Khó mà có thể cảm nhận được chất thơ trong những tứ thơ, ý thơ, lời thơ đó. Cái đặc biệt có lẽ là sự ngưỡng mộ, lòng biết ơn vĩ nhân của tác giả, dường như không có vĩ nhân thì chẳng bao giờ có cuộc sống tốt đẹp ngày nay.
Vào đầu cái năm 1974 ấy, Tố Hữu tham dự Đại hội ĐCS Tây Đức. Tất nhiên, bấy giờ (và cả bây giờ), ĐCS Tây Đức – quê hương của Mác, không phải là đảng cầm quyền. Ông ta muốn gặp một số sinh viên VN đang học tập ở đó. Một đảng viên ĐCS Tây Đức phân vân: “Đồng chí có biết họ là ai không? Có biết tên nào không?”. “Không! Tôi chỉ biết nơi đây có sinh viên VN hoặc trí thức VN thôi!”. “Thế thì ít nhất đồng chí cũng phải cho tôi biết là họ từ đâu tới chứ”. “Tôi biết chứ. Họ từ Sài Gòn tới. Tôi hoàn toàn biết vì không bao giờ chúng tôi gửi sinh viên chúng tôi sang mảnh đất không may này cả”. “Cũng có thể! Nhưng sao đồng chí lại gặp người Sài Gòn?”. “Sài Gòn là đất nước của chúng tôi!”. “Nhưng …ít nhất đồng chí cũng phải biết họ con ai chứ?”. “Có lẽ tôi cũng đoán được. Họ con tư sản, con của đại công chức…những chắc chắn họ không phải là con của những người lao động chân tay. Chắc họ chưa tới được cái may mắn đó. Mà nếu có thì chắc họ không còn chân tay nữa” (Trích Bài nói chuyện với văn nghệ sỹ thành phố HCM ngày 29.11.1977).
Lịch sử vẫn tiến lên, ngay trên quê hương của vĩ nhân mà nhà thơ ca ngợi. Chỉ có điều nó hơi khác kịch bản của Mác. Nhà kinh tế học Paul A.Samuelson, người Mỹ đầu tiên giành giải Nobel về kinh tế năm 1970, trong tác phẩm Kinh tế họcđã viết : “Trong thế kỷ qua, từ khi có cuốn Tư bản, lịch sử đã không tỏ ra có thiện cảm với những lời tiên tri của Mark. Nhưng như chúng ta thấy nhiều lần, lịch sử ít khi theo đúng một kịch bản nào của những con người bình thường”.
Còn Isaiak Berlin lại viết: “Không một nhà tư tưởng nào trong thế kỷ XIX có ảnh hưởng trực tiếp, dứt khoát và mạnh mẽ đối với loài người như Karl Mark”.
Những người cộng sản chân chính luôn tin rằng, Mác đã chứng minh một cách khoa học sự quá độ tất yếu từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Các cuộc khủng hoảng kinh tế của chủ nghĩa tư bản những năm 1890, 1929 hay cuộc đại suy thoái từ năm 2008 đến nay vẫn chưa phục hồi xem ra đang chứng minh những tiên tri của Mác?
Phải chăng vì thế mà Tố Hữu khẳng định:
Mác – Lênin, vĩnh viễn mặt trời
Giữa mây đục, càng sáng ngời chân lý
Vẫn trong Đường của ta đi, Tố Hữu ước muốn:
Ta muốn viết cho đời ta bài ca Đại hội
Bài ca vui của ngày mai, gió nổi
Tan sương mù
Không biết sương mù đã tan hay chưa, song chính nhà thơ cũng hiểu rõ, mười sáu năm sau, nước Đức đã thống nhất. Người VN – không chỉ từ Sài Gòn, định cư ở nước Đức không ít, dù đây là “mảnh đất không may”. Với gần 3,5 ngàn tỷ Euro, nước Đức có nền kinh tế lớn nhất châu Âu và đứng thứ tư thế giới. Nước Đức có tiếng nói đầy sức mạnh trên bàn cờ chính trị thế giới. Tuy vậy, nước Đức vẫn chưa thể tiến lên chủ nghĩa xã hội?
Đến đây, hãy cùng với nhà thơ:
Tạm biệt! Đường ta lại trở về
Tưởng chừng lâu lắm đã xa quê
Ngoảnh trông muôn dặm đường sương tuyết
Nhìn lại ta, xuân dậy bốn bề
Trở về để đến Với Lênin – một bài thơ nổi tiếng của Tố Hữu ca ngợi Lênin, vĩ nhân của lịch sử, người đã bổ sung, phát triển một cách toàn diện học thuyết của Mác. Tên tuổi Lênin luôn luôn gắn liền với tên tuổi của Mác. Khác với VN luôn gọi chủ nghĩa Mác – Lênin, TQ chỉ gọi là chủ nghĩa Mác.
Ta lại gặp lại những tính từ quen thuộc tả vĩ nhân: “dòng ánh sáng”, “làm lại loài người”, “làm thế kỷ hai mươi”, “vĩnh viễn” “phơi phới”, “diệu kỳ”, “thiên tài”, “ngôi sao”, “con người đẹp nhất”…
Về nghệ thuật thơ, nhà thơ Chế Lan Viên, sau khi ca ngợi hết lời thơ Tố Hữu, có nhận xét: “Anh hay chú ý cái ruột, cái gốc hơn là cái ngọn, cái vỏ. Một đôi hình ảnh của anh chung chung, vì không có đường nét rõ, như cái hình này của Lênin:
Vĩnh viễn Lê-nin sống giữa loài người
Vầng trán mênh mông đôi mắt yêu đời
Như trái đất vui mùa xuân mới dậy
Tôi muốn đổi “cái đôi mắt yêu đời” lấy cái “đôi mắt nheo cười” và đổi cái “sống giữa loài người” đó lấy cái “giữa công nông ngồi chật” rất cụ thể ở những câu này:
Người là đồng chí
Hồn nhiên giản dị
Giữa công nông ngồi chật quanh Người
Rất yêu thương, đôi mắt nheo cười…
Đổi những “trái đất” “mùa xuân” trên lấy những “chiếc gậy”, “bậc thang”, “tấm áo dạ sờn”, “đôi dày ống gót mòn” ở những câu sau này rất là sinh động:
Người đã sống đến giây phút cuối:
Chiếc gậy cầm tay còn gác cạnh bàn
Bậc thang nhà còn ấm những lan can
Và tấm lịch đứng lại ngày 21
Hay:
Ghét mọi quân thù, ghét mọi nước sơn
Suốt đời mang tấm áo dạ sờn
Đôi dày ống gót mòn sỏi đá”.
Và Chế Lan Viên cũng có bài thơ Đến trước Lênin giàu chất suy nghĩ. Nhà thơ đến Hồng trường viếng mộ Lênin trong khung cảnh trang nghiêm và xúc động. Nhà thơ nhận thấy Lênin “Sau thủy tinh vầng trán bình yên. Đang sóng gió”. Vì sao vậy? Đó chính là sự phản bội của bọn tự xưng là mặt trời hồng:
Những phản bội ấy Người đâu lạ nữa
Ngỡ như có thể đoán ra từ lúc sinh thời
Mặc cho chúng tự xưng mặt trời, tự huơ sách đỏ
Và bây giờ, chúng ta đến với Lều cỏ Lênin. Nghệ thuật ca ngợi hai vĩ nhân của Tố Hữu xem ra chúng ta đều đã rõ. Dù sao, ý thơ sau đây cũng khá hay:
Sự thật vốn không ưa trang trí
Đời thanh cao quen dáng đơn sơ
Lịch sử thường đi những lối không ngờ
Một lều cỏ làm mũi tên chỉ hướng
Quả là “lịch sử thường đi những lối không ngờ”. Ai có thể ngờ, Liên Xô, thành trì XHCN và hệ thống các nước XHCN Đông Âu bỗng chốc sụp đổ. Chủ nghĩa tư bản, tuy gặp những khúc quanh song vẫn đầy tiềm năng và vẫn phát triển vượt bậc. Hai vĩ nhân của lịch sử hiện lên trong thơ Tố Hữu đầy thiên tài và nặng ơn nghĩa. Chỉ có điều, mơ ước đòi “đào mồ chôn chủ nghĩa tư bản” của hai vĩ nhân lịch sử vẫn chưa thể trở thành hiện thực. Song, hãy tin rằng, theo quy luật tiến hóa của lịch sử, loài người nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội!

Phần nhận xét hiển thị trên trang

Không có nhận xét nào: