Chính là tấm ảnh chụp dán trong hộ chiếu của bạn. Đó là cách mà tội phạm bị phát hiện khi xếp hàng qua cửa. Đó là cách bạn bè cũ có thể nhận ra ngay bạn trên phố dù sau nhiều năm xa cách.
Gương mặt bạn được gắn chặt với danh tính bạn; rất có thể tới đây gương mặt sẽ là thứ duy nhất bạn cần đến để mở khoá điện thoại, mở cửa vào văn phòng hoặc để mua nhà. Bởi gương mặt được cho là thứ đảm bảo rằng bạn là người khác hẳn những người khác.
Thế rồi vào một ngày, sự ảo tưởng này vỡ tan tành.
"Tôi là người cuối cùng lên máy bay. Có ai đó đã ngồi vào ghế của tôi, vì thế tôi đề nghị anh ta chuyển chỗ. Anh ta quay lại và anh ta có gương mặt của tôi," Neil Douglas kể lại những gì xảy ra khi anh bay tới Ireland ăn cưới.
"Cả máy bay nhìn vào chúng tôi và cười. Và đó là khi tôi chụp một tấm ảnh selfie."
Sự kỳ lạ tiếp tục xảy ra khi Douglas đến khách sạn và phát hiện ra người có bề ngoài giống hệt mình đó cũng đang làm thủ tục nhận phòng. Sau đó họ lại đụng phải nhau tại quầy bar và họ chấp nhận rằng định mệnh muốn họ uống với nhau một ly.
Anh tỉnh dậy sáng hôm sau vẫn còn chưa hết xỉn và nghe thấy trên chương trình radio của Argentina nói bức ảnh của họ đã lan truyền khắp nơi.
Kinh nghiệm dân gian cho rằng mỗi người đều có một phiên bản song sinh với mình ở đâu đó hoàn toàn giống hệt bạn, với mắt của mẹ bạn, mũi của cha và thậm chí giống cả cái nốt ruồi phiền toái mà bạn luôn định tẩy đi.
Quan niệm này đã có suốt cả ngàn năm qua - nó là chủ đề của những tác phẩm văn chương cổ xưa nhất mà con người từng biết - nó tạo cảm hứng cho thơ ca và làm những nữ hoàng kinh hãi.
Liệu quan niệm đó có mang ít nhiều sự thực không? Chúng ta sống trên một hành tinh có trên bảy tỷ người, vì thế hẳn sẽ ai đó được sinh ra với gương mặt giống hệt bạn?
Câu hỏi nghe có vẻ ngớ ngẩn, nhưng thực ra khá nghiêm túc - và câu trả lời thậm chí còn phức tạp hơn bạn tưởng.
Xác suất giống nhau
Trong thực tế, mãi cho đến gần đây, chưa ai có ý định tìm hiểu về vấn đề này.
Rồi năm ngoái, Teghan Lucas bắt đầu tìm hiểu nguy cơ của việc nhận lầm một người vô tội thành ra một kẻ sát nhân.
Dựa vào kho ảnh công khai các quân nhân trong quân đội Hoa Kỳ và với sự giúp đỡ của các đồng nghiệp từ Đại học Adelaide, Teghan cẩn thận phân tích gương mặt của gần 4.000 cá nhân, đo đạc khoảng cách giữa những bộ phận quan trọng như mắt và tai.
Nhiếp ảnh gia Francois Brunelle đã chụp 200 cặp giống nhau trong bộ ảnh "Tôi không giống ai cả"
Sau đó bà tính toán xác suất mà gương mặt của hai người có thể giống nhau.
Khám phá của bà là tin vui cho hệ thống tư pháp hình sự, nhưng sẽ có thể làm thất vọng bất cứ ai đang trông chờ tìm được người anh chị em song sinh thất lạc từ lâu: Cơ hội một người có tám chỉ số giống với một người khác là chưa tới một phần một nghìn tỷ.
Thậm chí với 7,4 tỷ người trên hành tinh, cũng chỉ có một trong 135 cơ hội có một cặp trùng lặp gương mặt.
"Trước đây thì bạn luôn có thể bị đặt câu hỏi ở toà, kiểu như 'nếu có ai đó trông giống hệt ông ấy thì sao?' Giờ thì chúng ta có thể trả lời điều đó là cực kỳ khó xảy ra," Teghan nói.
Kết quả có thể giải thích bằng định lý nổi tiếng, 'con khỉ vô hạn': nếu để một con khỉ ngồi trước máy đánh chữ một thời gian đủ dài thì cuối cùng nó sẽ chắc chắn gõ xong Toàn tập William Shakespeare chỉ bằng cách đập vào bàn phím, cắn các phím và nhảy lên xuống trên bàn phím.
Đó là sự chính xác toán học, nhưng trở ngược lại vấn đề là con khỉ cần đến khoảng thời gian mênh mông vô hạn để làm việc cực nhọc đó.
Bỏ qua vấn đề ngữ pháp, con khỉ chỉ có 1 phần 26 cơ hội gõ đúng chữ cái đầu tiên trong vở Macbeth. Tới lúc đó thì có vẻ vẫn ổn.
Nhưng ngay sau đó, cơ hội để gõ đúng chữ cái thứ hai đã giảm xuống còn 1 phần 676 (26 x 26) và đến cuối dòng thứ tư của vở kịch (với 22 chữ cái), cơ hội đúng chỉ còn là 13 trên 10 luỹ thừa 30.
Khi bạn nhân các xác suất này với nhau, cơ hội để điều gì đó thực sự xảy ra sẽ nhanh chóng tan biến.
Bên cạnh đó, sự đa dạng của bề ngoài con người chắc chắn là có hơn tám chỉ số. Khác hoàn toàn quan niệm mỗi người có một người anh em song sinh thất lạc, quan điểm của Teghan là có vẻ không ai có người anh em song sinh nào cả.
Vì sao người ta giống nhau?
Nhưng đó chưa phải là hồi kết của câu chuyện. Việc nghiên cứu của Teghan dựa vào các số đo chuẩn xác. Nếu tai của bản sao của bạn có kích cỡ 59mm và tai của bạn dài 60mm, sự giống nhau này cũng không được tính đến.
Trong bất cứ trường hợp nào, có lẽ bạn không nhớ lần gần nhất bạn gặp một sự giống nhau kỳ lạ nào đó dựa trên độ dài tai của ai đó.
Còn có một cách khác - và nó hoàn toàn dựa vào quan niệm của bạn thế nào là một bản sao.
"Nó lệ thuộc vào việc ý chúng ta là gì khi nói "giống nhau theo cách nhìn người" hay "giống nhau qua phần mềm nhận dạng khuôn mặt"," David Aldous, một chuyên gia phân tích số liệu thống kê tại Đại học U.C.Berkeley nói.
Mặc dù từng chi tiết trên gương mặt có thể không giống nhau, nhưng về tổng thể có thể tạo ra những trường hợp giống nhau kỳ lạ
Francois Brunelle, người đã chụp ảnh hơn 200 cặp song sinh cho dự án "Tôi không giống ai cả" (I'm not a look-alike), đồng ý với điều này.
"Với tôi đó là khi bạn thấy ai đó và bạn nghĩ đó là một người khác. Đó là do cách họ hiện hữu, một tổng thể của nhiều phần." Khi được nhìn tách riêng ra, các chủ thể mà ông chụp trông như thể là những bản sao chép hoàn hảo.
"Nhưng khi bạn đưa họ lại gần và bạn nhìn họ đứng cạnh nhau, đôi lúc bạn cảm thấy họ hoàn toàn không giống nhau."
Nếu các chi tiết không nhất thiết phải giống hệt, bỗng nhiên khả năng có một người giống bạn trở nên thực tế hơn.
Nhưng liệu có thật không?
Để tìm ra câu trả lời, đầu tiên chúng ta phải hiểu rõ điều gì đang diễn ra khi chúng ta nhận ra một gương mặt giống nhau.
Hãy quay lại một bức ảnh nhầm lẫn về Bill Clinton và Al Gore từng được lan truyền trên internet trước khi họ tái đắc cử năm 1997.
Đó là bức ảnh hai người đàn ông không nổi bật gì đứng cạnh nhau. Xem xét cận cảnh hơn, bạn có thể thấy những chi tiết ẩn sâu bên trong gương mặt Gore như mắt, mũi, miệng đã bị thay thế bằng các chi tiết của Clinton. Thậm chí không tính tới các chi tiết này, cấu trúc gương mặt cơ bản nguyên vẹn của Al Gore trông hoàn toàn bình thường.
Đó là một luận chứng bất ngờ về việc cách não chúng ta lưu trữ hình ảnh gương mặt: dường như là giống với cách ta nhớ bản đồ hơn là hình ảnh.
Khi bạn gặp phải một người bạn trên đường, não lập tức nhận diện các đặc điểm của họ - như là đường ngôi tóc, màu da - từng phần một, như thể nhận diện nước Ý qua hình dáng của nó. Nhưng sẽ thế nào nếu họ vừa cắt tóc? Hay nếu họ trang điểm?
Nếu nhìn chung tổng thể toàn khuôn mặt, việc nhận diện gương mặt sẽ dễ thay đổi chỉ bằng kiểu tóc mới
Để đảm bảo các đặc điểm có thể nhận ra dù trong hoàn cảnh nào, não quy hoạch một phần được gọi là vùng nếp cuộn hình thoi để gắn tất cả các mảnh lại với nhau.
Nếu bạn so sánh việc nhận dạng với việc tìm ra một quốc gia trên bản đồ, thì khá giống với lúc bạn tìm xem quốc gia đó có đường biên giới với Pháp và một đường bờ biển.
Nhận thức "Tổng thể nhiều phần" toàn diện này được cho là cách để nhận ra bạn bè chính xác hơn so với việc chỉ nhận diện đặc điểm của họ một cách rời rạc. Quan trọng là, chính điều này cũng làm giảm đi sự quan trọng của các chi tiết tinh tế hơn.
"Đa số mọi người tập trung vào những đặc điểm hời hợt bên ngoài như cách rẽ ngôi tóc, kiểu tóc, lông mày," Nick Fieller, một chuyên gia phân tích số liệu thống kê trong dự án Nhận diện gương mặt với sự hỗ trợ của máy tính, cho biết.
Các nghiên cứu khác cũng cho thấy chúng ta thường nhìn vào mặt người khác theo trình tự mắt, miệng và mũi.
Cơ hội trong 7,4 tỷ người?
Vì thế, đây chỉ là vấn đề tìm hiểu xem liệu có khả năng có ai đó là phiên bản giống bạn không.
"Chỉ có chừng đó bộ gene trên thế giới quy định hình dáng gương mặt và hàng triệu người, vì thế chắc chắn là có khả năng xảy ra," Winrich Freiwald, nhà nghiên cứu về nhận diện gương mặt tại Đại học Rockefeller nói.
"Với ai đó có một gương mặt "thường thường", khá dễ để tìm ra một người giống họ," Fieller nói.
Hãy thử giả định ta có một người đàn ông tóc vàng, mắt nâu, và mũi khá to (giống Thái tử Philip, Công tước Edinburgh), có mặt tròn và râu rậm.
Để tìm hiểu xem mức độ phổ biến của nhiều đặc tính như vậy thì khó có thể thấy, nhưng ông lại có một bắt đầu đầy hứa hẹn: 55% dân số toàn cầu có mắt nâu.
Chúng ta thường nhận ra ai đó qua mắt, miệng, và mũi, lần lượt theo đúng thứ tự đó
Trong khi đó, cứ 10 người lại có một người có mặt tròn, theo nghiên cứu do một công ty mỹ phẩm thực hiện.
Sau đó tới mũi của ông. Một nghiên cứu dựa trên các bức ảnh chụp ở Châu Âu và Israel cho thấy kiểu mũi to là kiểu mũi phổ biến nhất (tỷ lệ 24,2%). Theo quan điểm của tác giả đó cũng là kiểu mũi kém hấp dẫn nhất.
Cuối cùng - có bao nhiêu màu tóc trên đời? Nếu bạn thấy câu hỏi này quá tầm phào để làm nghiên cứu thì bạn đã nhầm.
Trong 24.300 người tham gia một khảo sát ở công viên giải trí Florida, 82% đàn ông có kiểu tóc ngắn trên vai.
Tóc vàng tự nhiên, chỉ chiếm khoảng 2%.
Được mệnh danh là "thủ đô để râu" của thế giới, ở Anh hầu hết mọi đàn ông đều để một kiểu râu nào đó và gần như cứ sáu người lại có một người để râu quai nón.
Một phép tính đơn giản (đàn ông x mắt nâu x tóc vàng x mặt tròn x mũi to x tóc ngắn x râu quai nón) cho ra kết quả là khả năng một người sở hữu tất cả các đặc điểm trên chỉ là tỷ lệ một người trên 100.000 người ( tương đương 0,00001020%).
Điều này khiến nhân vật tưởng tượng của chúng ta có ít nhất là 74.000 người giống ông ta.
Tất nhiên rất nhiều trong số các tỷ lệ trên không phải toàn cầu, vì thế tỷ lệ này rất không chính xác.
Nhưng nếu dựa vào số người trông giống với nhưng người nổi tiếng thì ta thấy con số này không phải là hiếm hoi.
"Sau khi bức ảnh được lan truyền khắp nơi, tôi nghĩ có lẽ có cả một đội quân nho nhỏ những người trông giống chúng tôi," Douglas nói.
Vậy đâu là khả năng hiện thực của câu nói mỗi người đều có một bản sao đâu đó trên trái đất? Cách đơn giản nhất để đoán điều này sẽ là ước lượng con số các gương mặt có thể có và so sánh nó với số người đang sống trên thế giới ngày nay.
Bạn có thể trông đợi rằng dù có đến 7,4 tỷ gương mặt khác nhau ngoài kia, với 7,4 tỷ người trên thế giới, chắc chắn là mỗi người có một gương mặt.
Nhưng có một điểm sơ hở ở đây. Thực ra bạn cần đến gần 150 tỷ người để có thể có đủ người giống nhau, về con số mà nói.
Nếu gương mặt bạn không có đặc điểm gì đó quá đặc biệt, thì bạn có thể giống hàng ngàn noni
Sự sai lệch hoá ra lại là một trò đùa thống kê, được gọi là quy tắc gom phiếu trúng thưởng.
Tưởng tượng là ta có 50 phiếu trong một cái lọ, và mỗi lần bạn rút một phiếu sau đó thả nó vào lọ lại. Bạn có thể phải rút bao nhiêu lần để có thể rút được mỗi phiếu ít nhất một lần?
Với các phiếu ban đầu, bạn rút được rất nhanh. Nhưng sau vài phiếu thì rắc rối xảy ra: trung bình để có thể rút được phiếu cuối cùng bạn cần đến 50 lần rút, vì thế để lấy hết 50 phiếu bạn cần đến 225 lần.
Có thể hầu hết chúng ta đều có một ai đó giống mình trên đời - nhưng có phải với tất cả mọi người không? "Có sự khác biệt rất lớn giữa việc đôi khi may mắn và luôn luôn may mắn," Aldous nói.
Giống nhau chỉ là do chủ quan?
Không ai biết được số đầu tiên là gì. Thêm vào đó, không bao giờ có thể nói chắc chắn, vì quan niệm gương mặt giống nhau rất mang tính chủ quan.
Vài người gặp rắc rối khi phải nhận diện chính họ trong ảnh, trong khi có người lại hiếm khi quên một gương mặt.
Và cách chúng ta nhận diện sự giống nhau bị tác động rất nhiều từ sự quen thuộc.
"Một số người trông rất giống nhau khi họ ở gần nhau, nhưng họ lại thấy là 'Không, tôi không thấy giống. Thực sự, tôi không thấy vậy.' Với những người khác thì hai người đó rõ là rất giống nhau, cho nên khi nghe họ chối bỏ thì ta thấy có vẻ như họ hơi điên điên," Brunelle nói.
Thậm chí như vậy, Fieller nghĩ vẫn có cơ hội nào đó [để tìm ra người giống mình].
Có những người giới tính khác nhau vẫn có thể có gương mặt giống nhau
"Tôi nghĩ hầu hết mọi người đều có ai đó có gương mặt hơi giống nếu họ không quá khác biệt và có gương mặt bất bình thường, ông nói.
Friewald đồng ý. "Tôi nghĩ là trong kỷ nguyên kỹ thuật số mà chúng ta đang bước vào, vào lúc nào đó chúng ta sẽ biết vì sẽ có ảnh của gần như tất cả mọi người trên mạng," ông nói.
Vậy tại sao chúng ta lại quá hứng thú với việc này?
Háo hức đi tìm người giống mình
"Nếu bạn gặp ai đó giống mình, bạn ngay lập tức cảm thấy gắn bó vì hai người cùng có điểm chung."
Brunelle đã nhận được sự thích thú từ hàng ngàn người đang tìm kiếm người giống họ, đặc biệt là từ Trung Quốc - mà ông cho là bởi chính sách một con.
Kết quả nghiên cứu cho thấy chúng ta đánh giá những người giống mình là đáng tin cậy và hấp dẫn hơn - một thông tin vẫn được cho là có liên quan kết quả bỏ phiếu khi ta đi bầu cử.
Điều này có thể sâu xa là bắt nguồn từ quá khứ tiến hoá của con người, khi sự giống nhau trên gương mặt là chỉ dấu hữu ích về sự thân thích.
Ngày nay, trong thế giới toàn cầu hoá, điều này không còn đúng nữa.
"Hoàn toàn có thể xảy ra trường hợp có hai người với các đặc điểm nhận dạng gương mặt giống nhau nhưng DNA của họ thì cũng chẳng giống nhau gì hơn nếu so với DNA của bất kỳ ai khác," Lavinia Paternoster, một nhà di truyền học tại Đại học Bristol nói.
Và trước khi bạn quá hào hứng về việc tráo đổi cuộc đời với "người sinh đôi" kia, chẳng có gì đảm bảo hai người có bất cứ đặc điểm thể chất nào giống nhau cả.
"Vâng, tôi cao 5'7 [1,7m] và anh ấy cao 6'3 [1,92m]... vì thế giống nhau chỉ mỗi khuôn gương mặt," Douglas nói.
Zaria Gorvett
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét