Đã chết cho mùa .. hoa lê-ki-ma nở
Trên đường vào đảo hôm qua
Nghiêng mình Sáu hái bông hoa ven rừng
Cài lên mái tóc rối tung,
Cất cao tiếng hát giữa vòng lưỡi lê.
(Thơ Phùng Quán)
Cũng chuyện tù Côn Đảo, trong Trường ca Võ Thị Sáu (thực ra là bài thơ dài, in nguyên một trang báo Tiền Phong) anh viết tuổi 16 chị Sáu vẫn hái hoa lê-ki-ma cài tóc. Buổi sáng ngày bị hành hình, chị đã ngắt một nhành hoa lê-ki-ma cài lên mái tóc, trên đường ra pháp trường chị vừa đi vừa hát. Anh đâu biết lê-ki-ma là cây gì, nghe cái tên đẹp thì tưởng hoa của nó chắc đẹp lắm. Sau này mới biết lê-ki-ma thực ra là cây quả trứng gà, hoa đã xấu lại đầy nhựa, “ngắt một nhành hoa cài mái tóc” có mà dở hơi. Ai dè bác Nguyễn Đức Toàn lấy cảm hứng từ bài thơ của anh để viết bài Biết ơn Võ Thị Sáu (chắc khi đó bác Toàn cũng không biết cây lê-ki-ma là cây gì): Mùa hoa lê-ki-ma nở ở quê ta miền đất đỏ/ Thôn xóm vẫn nhắc tên người anh hùng/ Đã chết cho mùa hoa lê-ki-ma nở…Chị Sáu đã hy sinh rồi/ Giọng hát vẫn như còn vang dội vào trái tim…Anh Quán cười khà khà, nói sau này hễ viết về chị Võ Thị Sáu thì người ta lại bê nguyên chi tiết này vào, vui quá là vui.
(Nguyễn Quang lập)
Mùa hoa lê-ki-ma nở ở quê ta miền đất đỏ
Thôn xóm vẫn nhắc tên người anh hùng
Đã chết cho mùa hoa lê-ki-ma nở
Đời mai sau còn nhắc nhở(Nhạc Nguyễn Đức Toàn)
Khi chị Sáu hy sinh, cũng như bao người, tôi bận bịu với nhiều công việc của người chiến sĩ trong kháng chiến, nên không dễ viết. Đến năm 1957 là thời điểm đất nước gặp nhiều khó khăn trong sự nghiệp đấu tranh thống nhất đất nước. Ban Tuyên huấn Trung ương ra chỉ thị cần tập trung tuyên tuyền củng cố niềm tin cho toàn Đảng, toàn dân. Chủ trương của Ban lúc này là cần nêu những tấm gương cụ thể tránh hô hào chung chung. Lúc này tôi đọc được một cuốn sách nhỏ của nhà văn Phùng Quán viết về Võ Thị Sáu. Đọc xong tôi rất xúc động, rất đỗi cảm phục tấm gương hy sinh anh dũng của một cô gái mới 16 tuổi. Hình tượng những bông hoa lê ki ma ở vùng quê đất đỏ của cô gái do Phùng Quán sáng tạo nên đã gợi ý chủ đề âm nhạc cho tôi. Và tôi bắt đầu bài hát bằng hình tượng ấy.
(Nguyễn Đức Toàn)
Mùa hoa lêkima nở...
 |
| Chồi hoa lêkima |
Bài hát “Biết ơn chị Võ Thị Sáu” được nhạc sỹ Nguyễn Đức Toàn sáng tác năm 1957, lúc đó đất nước còn chia làm hai miền, miền Nam chỉ hai năm sau (1959) là bước vào cao điểm chống Cộng của chính quyền hai ông Ngô Đình Diệm – Ngô Đình Nhu…
Nhạc sỹ Nguyễn Đức Toàn như một số bài báo sau này viết lại, khi sáng tác bài hát, chưa bao giờ nhìn thấy cây lêkima, lại càng chưa bao bước chân lên Côn Đảo. Có lẽ cái tên cây “lêkima” nghe “Tây Tây” thế nào, hay quá chăng… mà nhạc sỹ sáng tác gắn liền với tên tuổi chị Võ Thị Sáu anh hùng, nay trở thành hai khái niệm không thể tách rời, giằng không ra mà dứt cũng không ra.
Lại lên lục lọi nhà anh Gúc, tìm thấy một câu chuyện, rằng lần cuối mẹ chị Sáu tìm cách xin vào gặp chị, gói quà bà cụ mang vào chỉ có mấy quả lêkima vườn nhà… vậy thôi, chấm hết. Thế mà thành truyền thuyết. Còn nếu gõ cụm từ khóa “Chị Võ Thị Sáu, hoa lêkima, cài lên mái tóc” thì gặp một bài viết khá hay của tác giả Hoàng Tiến “Lời ca vẫn vang vọng” trên trang “lichsuvietnam chấm vi en”:
“Nhìn những người đang đào huyệt cho chị, chị dừng lại hỏi họ:
- Huyệt của tôi?
Những người tù đào huyệt nghẹn ngào không dám trả lời. Chị rút bông hoa gài trên mái tóc, đưa cho mấy người tù.
- Tặng mấy anh bông hoa này. Cảm ơn mấy anh đã đào huyệt cho tôi. Hôm nay mấy anh mới đào một cái nhỏ. Nhưng ngày mai, mấy anh cần đào một cái huyệt thật to...
Những người tù ngơ ngác nhìn nhau. Chị Sáu nháy mắt, hất hất về phía bọn Pháp:
- Một cái huyệt thật to để chôn những kẻ bắn tôi hôm nay...
Mùa hoa lêkima nở
Quê ta miền đất đỏ
Sông núi vẫn nhớ tên người anh hùng
Đã chết cho đời sau...”
Tác giả không khẳng định rằng chị Sáu đã cài bông hoa gì lên mái tóc, nhưng đoạn trích lời bài hát của nhạc sỹ Nguyễn Đức Toàn chốt ở cuối, làm cho người đọc hiểu rất gần với cái sự “cài hoa lêkima lên tóc” của chị Võ Thị Sáu.
Có một lần nói chuyện về vấn đề này, bà con trong họ đằng ngoại nhà mình có một Phó Giáo sư về thực vật học, chú ấy nói đúng như trên đây mình viết, hay chính xác hơn là do chú ấy nói, mà mình viết lại trên đây: “Ông Nguyễn Đức Toàn khi sáng tác chưa nhìn thấy cây lêkima mà ngoài Bắc gọi là cây trứng gà bao giờ, chứ nếu nhìn thấy hoa của nó, chưa chắc ông ấy đã sáng tác như thế. Còn tao thì mãi sau 1975 khi đi nghiên cứu thực vật mới có điều kiện nghiên cứu sâu về nó, thì có thể nói rằng nếu khen hoa lêkima là thơm ngát để cài lên tóc, thì chắc cũng chỉ có thể bị dở hơi, vì tao ngửi thấy mùi nó khá thối.” Đến đây cả lũ thanh niên lăn ra cười, khoái trá.
Mình chưa nhìn thấy cây trứng gà, chỉ thấy quả, và ngửi thì thấy không thích lắm, nhưng có lẽ cũng không thối. Lên mạng đọc về lêkima (hay từ khóa “lucuma” nếu thích đọc bằng tiếng Anh) thì thấy đây là một loại cây công nghiệp có ích, quả có giá trị dinh dưỡng cao, mọc nhiều ở Pêru như là một loại “quốc cây”. Một số tài liệu tiếng Anh tả hoa hình ống, mọc thành chùm từ trục cành lá, màu kem nhạt, có mùi hăng… giống như mùi hăng của quả khi chưa chín hẳn.
 |
| Chồi hoa lêkima và một bông đã nhô ra |
Không thấy có chỗ nào khen hoa thơm cả. Thôi cái đó không xác minh được, cũng là “rắm ai vừa mũi người ấy”, người thấy thơm, người thấy hăng, thậm chí thấy thối, chúng ta chẳng bàn làm gì.
Nhưng rõ ràng nếu xem ảnh của hoa lêkima mọc cả chùm thì thấy, hoàn toàn không thích hợp để cài lên tóc. Nếu cài một bông thì không hẳn là xấu, nhưng chẳng có gì là đẹp, thậm chí sẽ gây nghi ngờ về gu thẩm mỹ của người cài lên tóc. Còn nếu cài cả chùm lên thì có thể còn gây cả nghi ngờ về… bệnh lý tâm thần không biết chừng.
Còn nếu lên mạng đọc về mộ chị Võ Thị Sáu ở Côn Đảo, thì chỉ thấy ấn tượng với hình ảnh hai cây dương, còn về vụ lêkima thì Công ty công viên cây xanh nào đó cũng đã cố gắng trồng mấy lần không sống được, mãi đến khi về tận quê chị Sáu đánh lấy một cây thì mới sống, nhưng nó cũng chỉ cao ngang đầu người, chẳng ra hoa, ra quả gì cả… ngó mãi mới thấy có một quả bé tí, lấp ló đâu đó. Mời các bác cứ lên mạng tìm đọc thoải mái, kiểu gì cũng ra thông tin này.
Vì thế cá nhân mình không tin là chị Võ Thị Sáu cài hoa lêkima lên tóc lúc ra pháp trường. Nhưng bài hát “Biết ơn chị Võ Thị Sáu” của nhạc sỹ Nguyễn Đức Toàn thì tuyệt hay, nghe lần nào cũng thấy xúc động, thế là đủ rồi.
Viết bài này để cùng các cháu học trò cảnh giác, lúc làm văn về chị Võ Thị Sáu, đừng dại mà đưa hình ảnh chị cài hoa lêkima lên tóc, nếu không muốn biến người nữ anh hùng thành… Súy Vân.
Tham gia thảo luận trên Facebook tại đây
Theo: Nguoilangthangcuoicung
Xem thêm bài của Hoàng Tiến: Lời ca vẫn vang vọng
Phùng Quán bị cải tạo lao động một thời gian dài, Nguyễn Đức Toàn phát triển sự nghiệp, còn Hoàng Tiến diễn biến hòa bình (ông là người viết về đám tang tướng Trần Độ). Các ông Phùng Quán, Nguyễn Đức Toàn (và có lẽ cả Hoàng Tiến) chưa một lần đặt chân đến Côn Đảo viếng mộ chị Võ Thị Sáu.
Thợ Cạo tập hợp
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét