Thanh Niên Online xin trân trọng giới thiệu đến bạn đọc bài phỏng vấn tiến sĩ Alexander Vuving được Patrick Renz và Frauke Heidemann của chuyên trang IR.asia thực hiện. Cuộc phỏng vấn xoay quanh vấn đề Biển Đông, từ các hoạt động lấn biển xây đảo mà Trung Quốc đang tiến hành đến các vụ kiện được đưa ra, các cội nguồn lịch sử của các tranh chấp lãnh thổ này, và quan hệ Mỹ – Trung Quốc.
Bài trả lời phỏng vấn đã được TS. Alexander Vuving hiệu đính để dành cho độc giả Việt Nam.
– Các hoạt động cải tạo các bãi đá mà Trung Quốc đang tiến hành không phải là một hiện tượng mới khi các nước láng giềng khác cũng đã xây dựng các công trình kiến trúc khác tại đây. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng mặc dù các hoạt động cải tạo của Trung Quốc đang diễn ra trên một quy mô khác, chúng vẫn không cộng thêm giá trị chiến lược nào vào một kịch bản xung đột vốn dĩ bao gồm cả Mỹ.
Hơn nữa, từ góc độ pháp lý, Trung Quốc không thể đưa ra yêu sách trong một phiên toà rằng những tảng đá hoặc rạn san hô đó nay đã có tư cách như một hòn đảo dựa theo UNCLOS. Ông có cho rằng có một lý do khác đằng sau hay đó chỉ là một trò chơi quyền lực của Trung Quốc?
– TS. Alexander Vuving: Chúng ta cần phải nhìn vào việc lấn biển xây đảo mà Trung Quốc đang tiến hành trên Biển Đông từ một góc độ khác hơn so với cách tiếp cận thông thường vốn dĩ tập trung vào các hệ quả về mặt quân sự và pháp lý của các hoạt động này. Trung Quốc đang theo đuổi một chiến lược dựa trên những nguyên tắc rất khác biệt so với suy nghĩ truyền thống của phương Tây. Triết lý cơ bản đằng sau chiến lược này có thể được tìm thấy trong Binh pháp Tôn Tử . Đó là ý tưởng “không đánh mà thắng”.
Vì vậy, trong khi Trung Quốc rõ ràng là muốn giành chiến thắng trong cuộc chơi, họ muốn đạt được mục tiêu của mình mà không hề phải dùng đến các hành động quân sự. Các hoạt động của Trung Quốc trên Biển Đông, từ việc lấn biển xây đảo cho đến việc sử dụng Quân Giải phóng Nhân dân cũng như các lực lượng phi quân sự và chiến tranh pháp lý, là các yếu tố của chiến lược “không đánh mà thắng” này.
Bạn sẽ lạc hướng nếu nhìn vào những gì Trung Quốc đang làm ở Biển Đông và tìm xem chúng có ý nghĩa gì trong một cuộc chiến. Bạn cũng sẽ lạc hướng nếu cứ chăm chăm vào việc tìm hiểu ý nghĩa pháp lý của công việc này. Bởi vì những hòn đá Trung Quốc đang xây dựng thực tế là đá chìm dưới nước và không phải là đảo nên do đó không thể tạo ra một khu vực đặc quyền kinh tế (EEZ).
Những gì Trung Quốc đang làm hiện nay là thiết lập nhiều vị trí khác nhau trên Biển Đông và xây dựng chúng thành những điểm kiểm soát vững chắc. Trung Quốc muốn tạo ra một tình huống mà khi mọi người nhìn vào thiên hướng của nó, họ sẽ phải nghĩ rằng Trung Quốc cuối cùng sẽ là kẻ chiến thắng. Từ đó, các quốc gia khác sẽ thấy tốt nhất là không nên khiêu khích Trung Quốc, nên từ bỏ cuộc chơi để tránh đụng độ với kẻ cuối cùng sẽ chiến thắng. Đây chính là triết lý cơ bản của Trung Quốc.
Trung Quốc đang lấn biển tạo đảo và xây dựng các phương tiện lưỡng dụng, phục vụ cho cả mục đích quân sự và dân sự. Bến cảng có thể được ngư dân sử dụng, nhưng cũng có thể là phương tiện cho các lực lượng cảnh sát biển và quân sự. Trung Quốc biện luận rằng các đường băng là cần thiết để hỗ trợ người dân trên đảo nhưng với độ dài khoảng 3.000 m thì đường băng trên đá Chữ Thập đủ dài cho các máy bay chiến đấu thế hệ thứ tư của họ sử dụng.
Một số luận điểm mà ta thường nghe, cho rằng nếu Trung Quốc đặt các cơ sở quân sự trên những hòn đảo nhỏ này, chúng sẽ trở nên dễ bị tổn hại nếu chiến tranh xảy ra. Nhưng Trung Quốc không chuẩn bị cho chiến tranh. Họ đang chuẩn bị cho hòa bình, họ đang chuẩn bị cho chiến thắng mà không cần chiến đấu. Không ai muốn chiến tranh với Trung Quốc và Trung Quốc không chuẩn bị cho thời điểm có chiến tranh thật sự trên biển giữa các hòn đảo này với đất liền của Việt Nam, Philippines hay Malaysia.
Nhìn từ các quốc gia như Việt Nam, Malaysia hay Philippines, các căn cứ quân sự và các trung tâm hậu cần của Trung Quốc sẽ ở ngay trước mũi họ, ngay phía bên kia biển. Điều này làm tăng đáng kể khả năng Trung Quốc kiểm soát Biển Đông ngay cả khi họ không đụng độ quân sự. Bởi vì chúng khiến thay đổi tính toán của các bên yêu sách khác khi ưu thế của Trung Quốc ngày càng tăng. Bằng cách này, Trung Quốc đang thiết lập một đấu trường mà nó sẽ làm thay đổi từ trong tâm lý các tính toán chiến lược của các quốc gia trong khu vực.
Nếu mọi người nhìn vào Biển Đông trong mười năm tới, họ sẽ nhìn thấy một khu vực đầy các căn cứ, các trung tâm hậu cần và các điểm kiểm soát hùng mạnh, và họ có thể kết luận rằng Trung Quốc đã là thế lực thống trị tại Biển Đông rồi. Trong khi đó, Mỹ lại ở xa, không có bất kỳ căn cứ nào tại đây, nên khi xảy ra đụng độ thực sự, Trung Quốc sẽ đủ sức áp đảo các bên tranh chấp khác.
Một khía cạnh khác là những hệ quả pháp lý của việc xây đảo. Rõ ràng, điều 121 của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển nói rằng một hòn đảo là một vùng đất tự nhiên nổi trên mặt nước khi triều cao . Nếu quốc gia nào muốn có một vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý từ một thực thể địa lý trên biển, thực thể này phải được phân loại là một hòn đảo. Hơn thế nữa hòn đảo này còn phải có khả năng duy trì cuộc sống của con người ở đó và có đời sống kinh tế của riêng nó.
Bây giờ, những gì Trung Quốc đang làm là biến những bãi đá, chủ yếu là chìm dưới nước từ hàng thập kỷ trước, thành các hòn đảo. Mặc dù một tòa án có thể lập luận rằng những hòn đảo này không phải là đảo được hình thành tự nhiên bởi trước đó chúng đã từng ngập trong nước, việc khiếu kiện sẽ là một quá trình rất phức tạp và kéo dài. Trung Quốc không chuẩn bị cho điều này, họ ngay từ đầu đã từ chối đi đến tòa án.
Thay vào đó, họ [Trung Quốc – BTV] đang sáng tạo ra những thực tế mới để có thể yêu sách rằng đây là những hòn đảo và tạo ra một vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý.
Trước đây đã từng có những vụ việc tương tự. Việc Nhật xây dựng ở Okinotori-shima là tiền đề cho việc biến các đá này thành đảo và đưa ra yêu sách vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý xung quanh các thực thể đó, mặc dù Trung Quốc và Hàn Quốc chỉ nhìn nhận nó là đá.
Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu trong vài năm tới Trung Quốc sẽ đưa ra yêu sách các thực thể mà họ chiếm đóng ở Trường Sa là những hòn đảo và chúng có vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý. Điều này là không hợp pháp và các nước khác sẽ phản đối yêu sách đó.
Tuy nhiên, trước khi anh ra toà thì anh không có một phán quyết cuối cùng về việc thực thể đó là đá hay đảo và liệu thực thể đó có đủ tư cách để có vùng đặc quyền kinh tế hay không. Và khi đó chủ thể mạnh nhất trong khu vực sẽ làm chủ tình hình và có thể thực thi các yêu sách đơn phương của họ. Trung Quốc là quốc gia mạnh nhất và về mặt lý thuyết họ có thể làm điều này.
Điều này cũng tương tự như với đường lưỡi bò . Đường lưỡi bò có lẽ là điều vô lý nhất trong các vấn đề pháp lý quốc tế. Nhưng Trung Quốc nói rằng đường lưỡi bò này tồn tại trên biển Đông, và họ thực thi nó.
Bộ Ngoại giao Mỹ vừa công bố một nghiên cứu về đường lưỡi bò này. Một lý do mà họ [Mỹ – BTV] làm như vậy theo tôi là nhằm phơi bày sự thiếu nhất quán trong yêu sách đường lưỡi bò của Trung Quốc khi có nhiều phiên bản khác nhau của yêu sách này.
Việc so sánh các phiên bản khác nhau này chỉ ra cho cả thế giới thấy điều này thậm chí còn vô lý hơn. Nhưng một lần nữa hành động này của người Mỹ phản ánh một cách nhìn quá ư “pháp lý chủ nghĩa”. Những gì Trung Quốc đang làm là khác hẳn. Chúng mang nhiều ý nghĩa thực tế và lịch sử hơn là ý nghĩa pháp lý. Điều này cũng liên quan đến lập luận của Trung Quốc về các quyền lịch sử và các vùng nước lịch sử của họ tại Biển Đông.
– Trong bối cảnh này, từ góc độ một người ngoài cuộc sẽ luôn cảm thấy thú vị khi quan sát vai trò thực tế thật nhỏ bé của các nước ASEAN so với tiềm năng mà lẽ ra nó có thể đảm nhận. Ông có thấy bất kỳ cơ hội nào cho việc thay đổi vai trò lãnh đạo trong nội khối ASEAN và phải chăng các hành vi của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ đưa đến một ASEAN năng động hơn không?
– TS. Alexander Vuving: ASEAN đang chia rẽ sâu sắc trong vấn đề Biển Đông. Gần đây Campuchia chấp nhận quan điểm của Trung Quốc trên Biển Đông rằng tranh chấp này là một vấn đề song phương giữa các bên yêu sách, không liên quan đến ASEAN .
Nếu bạn biết rằng các nước thành viên như Campuchia, Lào và Brunei đang chịu ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc, thì ASEAN, vốn là một tổ chức hoạt động trên nguyên tắc đồng thuận, không thể có bất kì tiến triển nào trong vấn đề này. Với ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc, vai trò của ASEAN về vấn đề Biển Đông sẽ ngày càng suy giảm.
Tôi có thể tưởng tượng một vài “tiểu ASEAN” được dàn xếp giữa một số các thành viên của ASEAN như Việt Nam, Philippines và có lẽ trong tương lai xa là Malaysia, Indonesia và Singapore, và điều này có thể tạo ra một số tác động lên tranh chấp ở Biển Đông. Nhưng ASEAN với tư cách là một tổ chức sẽ ngày càng trở nên kém thích hợp chính vì sự chia rẽ này.
– Vì vậy, các quốc gia có hai lựa chọn: chờ đợi cho các sách lược của Trung Quốc trở thành hiện thực hoặc buộc phải đến gần hơn với Mỹ?
– TS. Alexander Vuving: Các quốc gia đang phải đối mặt với những thách thức của Trung Quốc ở Biển Đông không ngồi yên. Song song với chiến lược “lát cắt xúc xích” của Trung Quốc ở Biển Đông, chúng ta cũng đang chứng kiến một sự gia tăng từng bước tương tự của việc thắt chặt quan hệ và xây dựng liên minh giữa các quốc gia đang phải đối mặt với cùng một thách thức từ Trung Quốc: đó là Việt Nam, Philippines ở bên trong khu vực Đông Nam Á và Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ ở bên ngoài khu vực.
Cùng với cả các nước như Indonesia, Singapore và Úc, các nước vốn chia sẻ một số lợi ích đối với các nhóm các quốc gia nòng cốt trong việc chống lại sự bành trướng của Trung Quốc ở Biển Đông và Biển Hoa Đông, các nước này đang đến gần nhau hơn. Có một tiến trình chung đó là việc thắt chặt quan hệ giữa các quốc gia này, đặc biệt là Philippines, Việt Nam, Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ.
– Ông có cho rằng có hy vọng nào cho các yêu sách pháp lý của các nước đang có cùng tranh chấp trên Biển Đông chống lại Trung Quốc để có thể gây ra ảnh hưởng hay nó chỉ là một sự phản đối mang tính biểu tượng nhiều hơn khi Trung Quốc đang phản đối việc phân xử của toà án trong vấn đề này?
– TS. Alexander Vuving: Điều này sẽ có một số tác động. Bất kỳ thách thức pháp lý nào chống lại quan điểm của Trung Quốc ở Biển Đông đều sẽ có tác động, mặc dù chúng ta không chắc chắn về mức độ và thời gian của nó. Đây không chỉ là một cử chỉ tượng trưng vì nó sẽ ảnh hưởng đến quan điểm của dòng chính trên thế giới.
Việc thu hút dư luận thế giới, tức là các quan điểm chủ đạo của đa số mọi người trên các phương tiện truyền thông quốc tế, là rất quan trọng. Nếu Trung Quốc phải đối mặt với một quan điểm rất bất lợi, điều này sẽ đặt áp lực lên Trung Quốc buộc họ phản ứng.
Ví dụ như trong vụ kiện mà Philippines đã khởi xướng, tòa án sẽ quyết định về việc có nên đưa ra bản án hay không. Mặc dù bản án mà tòa có thể đưa ra sẽ không được Trung Quốc thi hành trong thực tế, nó vẫn sẽ tác động đến dư luận thế giới.
Bất cứ điều gì mà tòa án đưa ra sẽ được xem là sự thật hoặc ít nhất cũng được xem là phán quyết có thẩm quyền nhất trong tranh chấp này. Nếu tòa án nói rằng đường lưỡi bò là bất hợp pháp, Trung Quốc sẽ phải đối mặt với áp lực tăng cao từ dư luận thế giới.
Vì vậy, mặc dù Trung Quốc không chấp nhận phán quyết của tòa án và chỉ trích phiên tòa này thì đối với phần còn lại của thế giới, Trung Quốc là phía làm sai. Điều tương tự cũng sẽ diễn ra với bất kỳ hành động pháp lý nào mà các quốc gia khác có thể tiến hành chống Trung Quốc tại Biển Đông.
(còn tiếp..)
Thiên Hương
(Dự án Đại sự ký Biển Đông)
(Dự án Đại sự ký Biển Đông)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét