NGUYỄN QUANG THIỀU - Chỉ vì đói khát thì nhân loại không bao giờ tạo ra được những giá trị tinh thần vô giá còn đến ngày nay bởi nhân loại đã phải trải qua những thời gian đói khát khủng khiếp.
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều (ảnh:Internet)
Nhưng chính tinh thần và văn hóa đã đưa con người thoát khỏi con đường của hoang thú và dựng lên những lâu đài văn hóa kỳ vĩ của nhân loại.
Có một phép cộng luôn làm người giàu bất hạnh
Tôi có một người bạn là doanh nhân giàu có. Một lần, tôi nói với anh ấy rằng: “Nếu tôi có được 1/100 số tài sản của ông, tôi sẽ rất hạnh phúc”. Anh ấy trả lời: “Nếu tôi có được 1/100 những gì không phải là tiền của ông, tôi sẽ rất hạnh phúc”.
Cuộc đối thoại ngắn của hai chúng tôi vô tình trở thành công thức cho hạnh phúc mà lâu nay chúng ta vẫn quan niệm. Công thức đó là: VẬT CHẤT + TINH THẦN = HẠNH PHÚC. Tất nhiên công thức này chỉ đúng với những ai hiểu đúng hạnh phúc chứ không phải là sự thỏa mãn. Có không ít người đã nhầm lẫn giữa Hạnh phúc và sự Thỏa mãn.
Hạnh phúc làm đầy tâm hồn chúng ta còn thỏa mãn lại luôn làm chúng ta mang cảm giác đói khát. Có gì mâu thuẫn ở đây không?
Không!
Thỏa mãn luôn chứa đựng ngay trong chính nó sự tham lam vô độ. Niềm tin là một hạnh phúc. Khi một ngày niềm tin tràn ngập lòng ta thì nó sẽ dẫn ta đi qua mọi khó khăn có thể đến cuối cuộc đời. Nhưng thỏa mãn chỉ là thỏa mãn của một khoảnh khắc, của một ngày và nó luôn đòi hỏi ta phải cho nó ăn no liên tục.
Cũng một lần khác, tôi nói với người bạn giàu có kia rằng: Trong cuộc sống, có một phép cộng luôn làm cho những người giàu bất hạnh. Đó là phép cộng cho tài sản. Khi bạn có 100 tỷ, nếu bạn chỉ có một khao khát duy nhất là cộng thêm vào tài khoản của mình để thành 110 tỷ thì bạn sẽ tìm mọi cách để có nó. Và ngay sau khi có 110 tỷ rồi bạn lại tìm mọi cách để cộng thêm vào tài khoản của mình để nó trở thành 120 tỷ.
Cứ thế, phép cộng này kéo bạn đi cho đến cuối đời. Nó hầu như không cho bạn dừng lại. Bởi khi bạn chỉ khát khao cộng và cộng vào tài khoản vật chất của bạn thì không bao giờ bạn thấy tài khoản ấy đủ. Hiện thực này quá rõ, và trong mỗi chúng ta đều ít nhiều có hiện thực ấy. Nhưng điều quan trọng là chúng ta phải nhận ra và thay đổi để cân bằng hiện thực này.
Nhưng tôi đang muốn đưa ra cho bạn, những người có một cuộc sống vật chất ổn định hoặc giàu có, một phép tính nữa: phép trừ. Phép trừ này sẽ làm cho bạn hạnh phúc. Bạn sẽ ít nhiều ngạc nhiên về quan niệm này của tôi và có thể phản đối tôi.
Nhưng quan niệm này của tôi ít nhất đã được minh chứng qua không ít người giàu có mà tôi biết. Phép trừ đó như sau: nếu bạn có 100 tỷ (con số này là một con số ước lệ), bạn hãy trừ đi 10 tỷ cho những hoạt động từ thiện, cho việc trồng một cái cây hoặc một khóm hoa, cho việc làm sạch và đẹp một hồ nước, cho việc thưởng thức một buổi hòa nhạc, ngắm một bức tranh, đọc một cuốn sách, xem một bộ phim và tạo ra những sinh hoạt mang tính chia sẻ cộng đồng...
Ý nghĩa đích thực của cuộc sống sẽ bắt đầu xuất hiện. Và đó là hạnh phúc.
Trong một lần tôi nghe Thiền sư Thích Nhất Hạnh thuyết pháp tại Câu lạc bộ quốc tế ở Hà Nội. Ông bước vào, quan sát mọi người rồi nói: “Tôi đã quan sát mọi người ở đây và tôi nhận thấy có rất nhiều quí vị thành đạt và giàu có nhưng tôi thấy quá ít những quí vị hạnh phúc. Bởi các quí vị quá tiếc nuối quá khứ và quá lo lắng cho tương lai trong khi các quí vị không hề sống cho hết hiện tại của mình. Phép thiêng chỉ sinh ra ở đây và ngay bây giờ khi các quí vị sống cho đến tận cùng khoảnh khắc quí vị đang sống”.
Phần nhiều sự nuối tiếc quá khứ của chúng ta là nuối tiếc những cơ hội để có được những lợi ích thuộc về vật chất. Bởi khi chúng ta nuối tiếc một kỷ niệm đẹp thì nghĩa là nó đã trở thành một tài sản tinh thần không bao giờ bị “chi tiêu” mất trong tâm hồn chúng ta như là những đồng tiền.
Sự tiếc nuối những kỷ niệm đẹp thực ra là nỗi nhớ, là sự tồn tại của cái Đẹp trong tâm hồn chúng ta. Không ít những người tôi quen biết sau nhiều năm tháng đã làm được phép trừ này và họ đã thay đổi được ý nghĩa sống của họ mà trước đó với rất nhiều tiền họ vẫn không làm được. Sẽ không ít người khó có thể chấp nhận lý thuyết về phép trừ làm nên hạnh phúc trong phạm vi này. Nhưng xin bạn hãy cứ áp dụng thử xem, áp dụng với một số trừ nhỏ thôi rồi bạn sẽ thấy sự thay đổi.
Vô cảm, độc ác từ thiếu dinh dưỡng tinh thần
Bây giờ, tôi muốn bạn hãy xem lại hai thực đơn này mà lâu nay bạn cũng như xã hội vẫn dùng. Chúng ta đang chạy đua nhiều lúc quá sức cho thực đơn thể chất của chúng ta. Chúng ta tìm mọi cách để có được những thực phẩm tốt nhất, ngon nhất và lạ nhất để phục vụ mình.
Chúng ta thường cất câu hỏi: hôm nay sẽ ăn gì? Thế nhưng, chúng ta hầu như không cất tiếng hỏi: hôm nay chúng ta sẽ đọc gì, xem gì, nghe gì.
Khi chúng ta kiếm được tiền thì hầu như chúng ta chỉ nghĩ đến việc hưởng thụ vật chất như ăn uống, mua sắm, tích lũy mà chúng ta quá ít nghĩ đến việc tổ chức một cuộc sống tinh thần.
Nhiều người khi có được một mảnh đất rộng thường xây một ngôi nhà càng to càng tốt mà không nghĩ đến một mảnh vườn để trồng cây và hoa và để chim chóc đến ở.
Trong rất nhiều ngôi nhà chúng ta không thấy một tủ sách, không thấy một bức tranh hay những đĩa nhạc. Có một thời, nhiều nam thanh nữ tú thuộc con cái của những gia đình giàu có tham gia các cuộc đua xe và sẵn sàng chết. Họ bỏ phanh xe, quấn khăn lên đầu và phóng xe điên rồ từng đoàn trên phố.
Tôi đã nói chuyện với một thanh niên quen biết đã tham gia đua xe. Chàng trai đó nói anh không tìm thấy niềm vui trong cuộc sống và anh muốn phá tan cái cảm giác u uẩn đó. Có một bóng mây u ám nào đó đang phủ kín tâm hồn họ và họ muốn xóa tan đám mây đó. Nhưng họ không biết cách nào giải phóng tâm hồn họ ngoài những hành động điên rồ như vậy hoặc lao vào ma túy và những thú vui vật chất khác. Vật chất chỉ có thể thỏa mãn những đói khát xác thịt còn văn hóa mới giải phóng được tâm hồn.
Năm 2010, tôi đến nước cộng hòa Yakutia. Ở đó, lần đầu tiên tôi nghe thấy Bộ Phát triển Tinh thần. Đó là một Bộ quan trọng bậc nhất của quốc gia này. Bộ này làm nhiệm vụ nghiên cứu và giúp Chính phủ đưa ra các dự án đa dạng để làm cho đời sống con người của quốc gia đó có được một đời sống tinh thần tốt nhất, để họ có thể tìm thấy hạnh phúc trong chính những khó khăn nhất định nào đó đang bao vây họ.
Mới đây, tôi xem một bộ phim nói về một dự án của các sinh viên thuộc một số trường đại học ở Tokyo Nhật Bản. Những sinh viên này lập ra một dự án có tên Dự án Phục hồi Kỷ niệm. Công việc của dự án là tìm lại những bức ảnh của các gia đình bị trận sóng thần trước đó cuốn đi.
Người Nhật không tìm lại những phương tiện đắt tiền hay vàng bạc, kim cương và đồ trang sức giá trị, nhưng họ muốn tìm lại những bức ảnh liên quan đến những người thân trong gia đình.
Có một người cha chỉ có duy nhất một đứa con gái nhưng đã bị sóng thần cướp đi sinh mạng. Ông không còn bất cứ tấm ảnh nào của con gái mình. Dự án Phục hồi Kỷ niệm đã tìm lại được một tấm ảnh của con gái ông.
Với ông, tấm ảnh đứa con gái bé bỏng của mình đã trở thành tài sản quí báu nhất của ông và làm cho nỗi đau đớn mất con của ông vơi đi rất nhiều. Vật chất và đời sống đầy đủ của nước Nhật đã không thể mang đến cho người cha kia hạnh phúc nhưng một ký ức đẹp đã cứu ông khỏi đau đớn và tuyệt vọng.
Sau trận sóng thần san phẳng thành phố, những người dân yêu cầu chính quyền địa phương giúp họ xây dựng lại những ngôi nhà cũ với cả việc phục hồi vị trí của từng cái cây. Bởi tất cả những thứ đó đã lưu giữ biết bao kỷ niệm và bao câu chuyện trước đó trong đời sống của họ chứ họ không nhân dịp đó để xây một ngôi nhà to hơn. Cả hai quốc gia Yakutia và Nhật Bản đã thấu hiểu hạnh phúc là gì. Bởi thế mà họ đã làm những gì phải làm cho hạnh phúc.
Mới đây, những anh em trong nhóm “Nhân sỹ Hà Đông” chúng tôi đã mang những đạo sắc phong của làng Hậu Xá, Ứng Hòa, Hà Nội bị đánh cắp mà chúng tôi mua lại để dâng lại cho dân làng.
Những cụ già trong làng đón nhận các đạo sắc phong đó và nói: “Đình làng chúng tôi hiện nay được tu sửa và mua sắm nhiều thứ rất đắt tiền do những người làng có điều kiện cung tiến nhưng chúng tôi vẫn thấy trống rỗng. Chỉ khi nhận lại các đạo sắc phong thì đình làng chúng tôi mới có hồn”. Câu nói của một người nông dân rất đơn giản nhưng đã chạm đến cái lõi của văn hóa, của một đời sống tinh thần.
Tôi có thể trở thành kẻ bất nhẫn ở một khía cạnh nào đó khi nói đến hạnh phúc hay nói đến thực đơn tinh thần nếu đất nước chúng ta đang sống trong một đời sống mà họ chỉ có trong tay một thực đơn thể chất với một món duy nhất: ĐÓI.
Nhưng thực tế, đời sống vật chất của người dân chúng ta đã được cải thiện gấp trăm lần so với nửa thế kỷ trước. Cơn đói cơm áo không còn đe dọa hầu hết người dân chúng ta nhưng cơn đói tinh thần đang mỗi ngày một lan rộng.
Có một điều mà tôi tin mọi người đều nhận thấy là sự vô cảm đang tăng lên, sự độc ác đang tăng lên. Hai điều tôi vừa nói hầu hết không bắt nguồn từ nguyên nhân đói khát. Bởi nếu chỉ vì nguyên nhân đói khát mà gây ra sự vô cảm và độc ác thì năm 1945 người Việt Nam sẽ lên đến đỉnh điểm của vô cảm và độc ác.
Và chỉ vì đói khát thì nhân loại không bao giờ tạo ra được những giá trị tinh thần vô giá còn đến ngày nay bởi nhân loại đã phải trải qua những thời gian đói khát khủng khiếp. Nhưng chính tinh thần và văn hóa đã đưa con người thoát khỏi con đường của hoang thú và dựng lên những lâu đài văn hóa kỳ vĩ của nhân loại.
Một cái dạ dày ngập tràn thức ăn chỉ giúp con người tồn tại như mọi thể thức sống khác còn một tâm hồn ngập tràn cái đẹp sẽ đưa chúng ta tới ánh sáng của hạnh phúc.
(Nguồn: NVTPHCM)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét