Năm 1987, trên báo Quân đội nhân dân xuất hiện bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” đã gây chấn động dư luận. Ông Tô Duy là Chủ tịch Trọng tài kinh tế Nhà nước, hàm ngang Bộ trưởng. Động đến một vị lãnh đạo, hàm Bộ trưởng là một chuyện “động trời” vào thời kỳ đó.
Người viết loạt bài này là nhà báo, Thượng tá Trần Đình Bá. Và với ông, vụ việc sẽ mãi không thể quên được... Chúng tôi kể lại vụ việc này không nhằm chỉ trích cá nhân được nêu trong bài mà chỉ muốn qua lời kể của Trần Đình Bá để bạn đọc phần nào hiểu được cuộc đấu tranh của báo chí trong giai đoạn này khó khăn như thế nào.
Động vào vùng “cấm”
Theo bài báo nêu thì ông Tô Duy với cương vị là Chủ tịch trọng tài kinh tế Nhà nước đã lạm dụng chức quyền và ảnh hưởng của mình để chiếm dụng quá tiêu chuẩn diện tích nhà ở nên đã gây tình trạng mất đoàn kết nghiêm trọng ở cơ quan Trọng tài Kinh tế nhà nước. Đơn thư gửi đến nhiều cơ quan, trong đó có báo Quân đội nhân dân (QĐND).
Theo đánh giá của dư luận lúc ấy thì bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” là một sự kiện chưa từng có của báo Quân đội Nhân dân. Hội Nhà báo đã xếp giải A, trao phần thưởng và bằng khen về tác phẩm chống tiêu cực đạt hiệu quả cao.
Nhà báo Trần Đình Bá kể: "Nhận được thư của bạn đọc, tôi hiểu rằng nếu có làm vụ này sẽ động đến vùng cấm. Những cán bộ cao cấp như ông Tô Duy đều thuộc quyền quản lý của Ban Bí thư, Bộ Chính trị.
Ngày 15/1/1987, tôi nộp bài cho Tổng biên tập (TBT), nhưng bài báo nằm im trên bàn thủ trưởng suốt mấy tháng liền. TBT của báo QĐND lúc đó là Thiếu tướng Trần Công Mân, một người mà tôi rất kính trọng. Trước mỗi sự việc, nhất là đấu tranh chống tiêu cực, ông rất kiên quyết nhưng cũng rất thận trọng. Cuối cùng qua rất nhiều trăn trở, đến ngày 9/4/1987 trên báo QĐND cũng xuất hiện được dòng nhắn tin về “Một số vụ việc ở cơ quan Trọng tài Kinh tế Nhà nước”. Dòng nhắn tin này nếu đăng vào thời bây giờ thì chẳng có tí tác dụng gì nhưng ở vào thời điểm đó, nó lập tức gây được sự chú ý của dư luận.
Ông Tô Duy còn là ứng cử viên Đại biểu Quốc hội khoá VIII. Dòng tin nhắn nhỏ này như một “quả bom” tạo những hiệu ứng rất mạnh. Ban Nội chính T.Ư và Uỷ ban kiểm tra T.Ư được triệu tập để báo cáo với Ban Bí thư về kết quả kiểm tra đơn thư tố cáo về ông Tô Duy. Các báo cáo này đều khẳng định việc ông Tô Duy sử dụng quá nhiều diện tích nhà ở và quỹ công sai tiêu chuẩn là có thật. Ngay sau đó ông Tô Duy được gợi ý rút ra khỏi danh sách ứng cử viên QH khoá VIII. Hội đồng bầu cử QH số 5 của tỉnh Hải Hưng (nơi ông Tô Duy ứng cử) nhận được thông báo quyết định xoá tên ông Tô Duy khỏi danh sách ứng cử viên.
Tôi cảm thấy như mình vừa làm được một việc đúng, nhưng tôi cũng hiểu tất cả chỉ mới bắt đầu. Tôi và cả TBT Trần Công Mân đều sẽ phải chuẩn bị đối phó với những đòn phản công của ông Tô Duy. Điều nguy hiểm là tất cả những thư, báo cáo của tôi và TBT gửi Hội đồng bầu cử, gửi 5 vị lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng và Nhà nước lúc đó thì ông Tô Duy cũng đều có được.
Ông Tô Duy hiểu rằng báo đang bị “đèn đỏ” và sự phản ứng của ông càng quyết liệt. Tôi hiểu rằng, báo chí chỉ có một vũ khí duy nhất là ngòi bút và thêm nữa là lòng dũng cảm. Nhưng vũ khí lợi hại là các bài báo thì đã bị “niêm cất” (ông Đào Duy Tùng lúc bấy giờ là Uỷ viên dự khuyết Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban Tuyên huấn T.Ư và ông Trần Quốc Hương, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban Nội chính T.Ư đều có ý kiến chỉ đạo với báo QĐND là tạm dừng không đăng về vụ ông Tô Duy). Tình thế của tôi chẳng khác nào ngồi lên lưng hổ, nhưng dây xích hổ lại nằm trong tay người khác.
Chỉ có thể đi tiếp
Đã có lúc tôi nao núng vì cảm thấy cuộc chiến đấu mà mình đang theo đuổi thật khủng khiếp, nhưng rồi tôi đọc lại nghị quyết VI của Đảng, đọc lại “Những việc cần làm ngay” của tác giả N.V.L (bút danh của Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh) và tất cả lại cho tôi niềm tin. Tôi quyết định viết thư cho 3 vị lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng và Nhà nước lúc bấy giờ là Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, Chủ tịch Hội Đồng Nhà nước Trường Chinh và Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng. Tôi cố gắng tìm con đường ngắn nhất và nhanh nhất để những bức thư tay này đến các đồng chí ấy một cách nhanh nhất và chờ đợi...
Ngày 2/7/1987, vừa bước chân vào toà soạn tôi nhận được thư. Một phong bì mà với tôi thấm đẫm nước mắt. Thư từ Văn phòng Tổng Bí thư. Trong bức thư có ý kiến của đích thân Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh: “Nếu bài viết có nội dung tốt, chính xác, chân thực, có tác dụng xây dựng thì đồng chí TBT quyết định cho đăng và báo chịu trách nhiệm với bạn đọc”. Tôi mừng khôn xiết. Tưởng chừng vụ việc đi vào chỗ bế tắc thì đồng chí lãnh đạo cao nhất của Đảng lại rất quan tâm. Ngày 22/7/1987 là một ngày thực sự đáng ghi nhớ trong cuộc đời làm báo của tôi. Suốt đêm hôm trước tôi không thể ngủ được bởi bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” đã được BBT đồng ý cho đăng. Tôi đi qua các quầy báo, thấy nhiều người mua báo QĐND. Ai cũng chăm chú đọc bài báo ở trang 2. Đó là một phần thưởng vô giá đối với tôi.
“Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” lập tức gây chấn động dư luận hàng triệu độc giả trong cả nước. Nhiều báo đã trích đăng lại kèm theo lời bình luận. Riêng báo Đồng Nai đăng lại nguyên văn. Hàng ngàn bạn đọc đã gửi thư, gọi điện hoặc trực tiếp đến toà soạn để bày tỏ sự đồng tình và ủng hộ.
Nhưng sau bài báo được đăng, tôi mới hiểu, thực ra cuộc đấu mới chỉ mở màn.
Cuộc họp quan trọng của Ban Bí thư
Tối ngày 24/7/1987, tôi vừa tắt đèn lên giường thì có người gọi vẻ hốt hoảng. Thì ra là Nguyễn Kinh Quốc, phóng viên nhiếp ảnh của báo (bây giờ thì Quốc đã là một cán bộ có cỡ rồi). Tôi vừa mở cửa Quốc đã nói ngay: Anh xuống ngay, “cụ” Thuỳ đang đứng chờ dưới sân. “Cụ” Thùy là cách chúng tôi gọi thân mật Phó TBT báo QĐND Bùi Biên Thuỳ. Việc “cụ” đến tận nhà tôi giữa lúc khuya khoắt thế này chắc là nghiêm trọng lắm. Vừa gặp “cụ” đã nói ngay: Ban Bí thư triệu tập vào Sài Gòn ngày 28 để họp về vụ Tô Duy. Tôi hiểu không phải cứ có bài báo ra là có thể gặt hái được chiến thắng. Chân lý bao giờ cũng phải trải qua rất nhiều gian khó.
Sáng ngày 27/7, chúng tôi có mặt ở TPHCM để chuẩn bị cho cuộc họp quan trọng này.
Có lẽ chưa bao giờ có một cuộc họp vì một bài báo lại có thể phải triệu tập nhiều các vị lãnh đạo cao cấp của Đảng đến thế. Sau này, trong cuộc đời làm báo, chứng kiến rất nhiều cuộc họp lớn nhỏ tôi cũng chưa từng thấy. Chủ trì cuộc họp là đồng chí Đỗ Mười, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng (đồng thời là Thường trực Ban Bí thư). Thành phần dự họp gần như có đủ các đồng chí trong Ban Bí thư (6 đồng chí). Về phía báo QĐND có TBT Trần Công Mân, Phó TBT Bùi Biên Thuỳ và tôi. Tất nhiên về phía trọng tài kinh tế nhà nước có đồng chí Tô Duy.
Phần lớn các ý kiến của Ban Bí thư đều xoay quanh vấn đề diện tích nhà ở của đồng chí Tô Duy. Đến lượt mình, ông Tô Duy thủng thẳng mở cặp lấy ra một tập tài liệu đã xếp sẵn trao cho các đồng chí trong Ban Bí thư rồi đọc một bản giải trình dài thỉnh thoảng kéo thêm lời giải thích. Mất hơn 2 giờ đồng hồ. Tóm lại giải trình của ông Tô Duy tập trung ở mấy điểm: Báo QĐND đã đưa sai lệch các thông tin về cá nhân ông Tô Duy, thiếu tình người. Theo luật hình sự phải truy tố”. Ông Tô Duy phát biểu xong thì chủ toạ (đồng chí Đỗ Mười) tuyên bố nghỉ trưa, để đến buổi chiều báo QĐND phát biểu.
Buổi chiều hôm đó cũng là một trong những buổi chiều mà suốt đời làm báo tôi cũng không thể nào quên được. Chưa bao giờ tôi phát biểu dài như thế và cũng không biết tôi lấy đâu ra sức mạnh của sự hùng hồn để có thể diễn giải rất nhiều chứng cứ đúc kết lên bài viết."
Hé mở tấm màn bí mật
Cuộc đối chất lịch sử
"Khi tôi phát biểu xong thì nhà báo Trần Công Mân (TBT báo Quân đội Nhân dân) đứng lên phát biểu tiếp (tôi không kể lại những đoạn phát biểu này vì sẽ quá dài và làm mất thì giờ của bạn đọc mặc dù ông Mân phát biểu rất hay). Sau đó, đồng chí Đỗ Mười tuyên bố nghỉ giải lao. Hết giờ giải lao, Ban Bí thư hội ý riêng khoảng 30 phút rồi cuộc họp tiếp tục.
Lúc này phát biểu trước tiên là đồng chí Trần Quốc Hương (Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Nội chính T.Ư). Ý kiến của đồng chí Trần Quốc Hương đại ý như sau: “Nội bộ của cơ quan Trọng tài Kinh tế Nhà nước có mâu thuẫn từ lâu. Cả 5 căn hộ đều cấp cho anh Tô Duy đề nghị anh Tô Duy kiểm điểm sâu sắc”.
Tiếp đến đồng chí Nguyễn Đức Tâm (Uỷ viên Bộ Chính Trị, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban tổ chức T.Ư) phát biểu. Ý kiến của đồng chí Nguyễn Đức Tâm cũng xoay quanh việc phê bình đồng chí Tô Duy về việc nhà ở. Tiếp đến là ý kiến của đồng chí Đào Duy Tùng (Uỷ viên dự khuyết Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng). Cuối cùng thì đồng chí Đỗ Mười (Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng, Thường trực Ban Bí thư) kết luận, một kết luận mà trong đời làm báo tôi luôn nhớ. Ít nhất thì kết luận của đồng chí lãnh đạo cao cấp lúc đó cũng rất rõ ràng: “Anh Tô Duy phải bình tĩnh tự kiểm điểm, phê và tự phê sâu sắc trước Đảng bộ cơ sở, trước quần chúng để giải quyết nội bộ”.
17h30 phút ngày 30/7/1987, cuộc họp kết thúc.
Mọi người lần lượt ra về. Tôi soạn tài liệu cho vào cặp. Nhìn sang thấy ông Tô Duy vẫn ngồi yên chỗ cũ. Tôi bước ra khỏi phòng họp. Được mươi bước, tôi đột ngột quay lại nhìn, thấy ông Tô Duy đang nhoài người nói chuyện với một đồng chí cán bộ cao cấp đứng trước mặt. Có thể ông ấy đang muốn thanh minh thêm điều gì chăng?
Chưa bao giờ, một vụ việc chống tiêu cực của báo chí lúc ấy lại được sự quan tâm của các vị lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước như vụ Tô Duy. Âm vang của “cuộc đối chất lịch sử” ngày 30/7/1987 được truyền đến tai bạn đọc như một tín hiệu cho thấy thái độ kiên quyết của cấp trên về một vụ tiêu cực gây xôn xao dư luận.
Nhiều người tin chắc rằng trước các kết luận của các vị lãnh đạo trong cuộc đối chất này sự việc sẽ được giải quyết nhanh chóng. Bạn đọc nóng lòng được đọc những thông báo kết luận về vụ Tô Duy. Chúng tôi cũng vậy, nhưng chúng tôi cũng lờ mờ hiểu được tính chất của sự việc lại gay go, phức tạp hơn nhiều.
Kết luận của Ban Bí thư
Đầu tháng 8, Báo QĐND nhận được thông báo của Ban Bí thư kết luận về “vụ Tô Duy”. Nhà báo Trần Đình Bá kể lại: “Khi nhận được thông báo này, chúng tôi mừng húm. Trung ương đã giải quyết vụ việc rất nhanh, nhưng thật bất ngờ. Trong thông báo này lại ghi một câu rất khó hiểu là “Kết luận của Ban Bí thư về dư luận đồng chí Tô Duy...” Tại sao lại là kết luận về dư luận? Tôi thẳng thắn trình bày quan điểm với TBT Trần Công Mân: Tôi thấy kết luận này không phản ánh đủ tinh thần cơ bản của cuộc họp ngày 30/7. Bởi việc chiếm dụng diện tích nhà là thực tế quá rõ ràng, không còn là “dư luận” nữa. Nếu vẫn là “dư luận” thì làm sao có “kết luận” được.
TBT Trần Công Mân đắn đo suy nghĩ một lúc rồi nói: “Thôi cậu về viết công văn báo cáo Ban Bí thư. Chú ý chỉ nói mấy điểm kết luận thôi”. Hôm sau tôi soạn xong công văn, mang đánh máy và được TBT sửa rất kỹ trước khi gửi đi. Một tuần sau, rồi một tháng sau, sự việc như chìm vào im lặng đáng sợ.
Mặc dù kết luận của Ban Bí thư ghi rõ: “Giao cho Đảng uỷ khối Nội chính, Uỷ ban kiểm tra T.Ư chỉ đạo chi bộ của đồng chí Tô Duy, Đảng uỷ cơ quan Trọng tài kinh tế Nhà nước tiến hành kiểm điểm đồng chí Tô Duy. Việc kiểm điểm phải được tiến hành nghiêm túc”, nhưng trên thực tế đã có những thế lực khác đã đẩy chệch sự việc đi theo hướng khác.
Ông Tô Duy đã được “minh oan” như thế nào?
Chiếc “gậy thần” được đưa ra thật đúng lúc để cứu ông Tô Duy khỏi bị kiểm điểm chính là kết luận của Bộ Xây dựng. Bằng công văn số 740 ngày 7/9/1987 do Bộ trưởng Phan Ngọc Tường ký gửi Ban Bí thư và đồng chí Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Công văn này kết luận: Theo tiêu chuẩn tối thiểu của NĐ 150/CP thì diện tích nhà ở của đồng chí Tô Duy thừa khoảng... 5m2. Diện tích này so với đất đai tham nhũng của các quan chức bây giờ thì đúng là nực cười. Với diện tích như vậy đâu đáng để đưa sự việc của đồng chí Tô Duy lên báo chí và đâu đáng để bị phải... kiểm điểm?
Báo QĐND ngay lập tức có công văn gửi Bộ Xây dựng. Ngày 22/9/1987, tôi mang công văn của TBT đến Văn phòng Bộ Xây dựng xin được gặp Bộ trưởng đề nghị ông trả lời 6 câu hỏi. Tất nhiên, ông Phan Ngọc Tường lấy rất nhiều lý do để né tránh phải đối đầu trực diện với báo chí (như khá nhiều vị lãnh đạo các bộ, ngành sau này cũng vậy. Họ thường chọn giải pháp “bận” để né tránh báo chí, nhưng thực tế là sự thiếu dũng cảm của họ).
Sau một thời gian, chúng tôi nhận được bản trả lời đánh máy sẵn của Bộ trưởng Phan Ngọc Tường do Văn phòng bộ chuyển. Đọc kỹ bài trả lời, chúng tôi thấy đồng chí Bộ trưởng chỉ loanh quanh. Toàn bộ bài trả lời này cũng như bài trả lời của ông Phùng Minh - Giám đốc Sở Nhà đất Hà Nội về diện tích nhà ở của ông Tô Duy được báo QĐND đăng ngày 19/10/1987. Đó là đòn “chặn viện” mà chúng tôi buộc phải sử dụng. Sau bài báo này, ông Tô Duy đã phải tiến hành kiểm điểm trước toàn thể cán bộ, công nhân viên cơ quan Thanh tra Kinh tế Nhà nước.
Ngày tháng cứ thế trôi đi trước sự thúc giục gay gắt của dư luận đòi hỏi phải kết luận công khai vấn đề nhà ở của ông Tô Duy. Có rất nhiều thư bạn đọc gửi đến toà soạn yêu cầu vụ việc phải được làm sáng tỏ. Có những bạn đọc đến tận toà soạn hỏi rồi ngẩn ngơ ra về. Chúng tôi, những người làm báo, cũng đành phải chờ. Vì vũ khí của chúng tôi chỉ có ngòi bút, lòng dũng cảm và những bài báo, và vẫn có những “vùng cấm” mà chúng tôi không thể vượt qua.
Hai tháng cuối cùng của năm 1987, vụ “Tô Duy” tiếp tục chìm trong “sự im lặng đáng sợ”. Đến tháng 3/1988, Ban Bí thư lại phải có công văn thứ hai chỉ thị cho các cơ quan phải giải quyết dứt điểm vụ việc này. Gần 1 tháng sau, Bộ Xây dựng lại có văn bản kết luận khác khá bất ngờ, lần này do Thứ trưởng Phạm Sĩ Liêm ký.
Văn bản 517, ngày 1/4/1988 kết luận: Nhà ở của đồng chí Tô Duy thừa 5,2m2. Quả thật là nực cười, khi sau bao lâu tính đi tính lại, với rất nhiều ý kiến chỉ đạo, thúc giục, cuối cùng Bộ Xây dựng tính thêm diện tích thừa của ông Tô Duy thêm được 0,2 m2 nữa so với kết luận cũ.
Cuối cùng cả 5 chỗ ở của ông Tô Duy vẫn được giữ nguyên. Sau mấy ngày kiểm điểm trước chi bộ, khi đến tuổi nghỉ hưu, ông Chủ tịch TTKTNN cũng được nghỉ hưu như bao người đến tuổi nghỉ hưu khác.
Tôi cảm thấy ngậm ngùi và cay đắng suốt bao ngày sau đó. Bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” được dư luận đồng tình ủng hộ, nhưng rồi cuối cùng nó cũng như hòn đá ném xuống ao bèo. Bèo có dạt ra, nước có chao động nhưng sau đó lá bèo lại phủ kín mặt ao."
Nhà báo Trần Đình Bá sinh năm 1947. Năm 1999, ông viết đơn xin nghỉ hưu lúc mới 52 tuổi, cái tuổi đang rất chín về nghề và vẫn còn rất sung sức. Trong đơn xin nghỉ hưu sớm ông viết: “Mấy năm qua, cơ chế thị trường đã tác động sâu sắc đến mọi mặt của đời sống. Tôi trở thành một loại cán bộ không còn thích hợp với cơ chế thị trường, vì vậy tôi viết đơn này xin nghỉ”. Sau này đôi khi trong lúc trà dư tửu hậu, ông tâm sự: Có quá nhiều tham nhũng, nhiều cán bộ sâu mọt đang hoành hoành đất nước. Ông có cảm giác mình chỉ như hạt cát, quá nhỏ bé trước những tiêu cực của xã hội. Nghỉ, ông cảm thấy thanh thản hơn.
NMT
(Dân Trí)
Người viết loạt bài này là nhà báo, Thượng tá Trần Đình Bá. Và với ông, vụ việc sẽ mãi không thể quên được... Chúng tôi kể lại vụ việc này không nhằm chỉ trích cá nhân được nêu trong bài mà chỉ muốn qua lời kể của Trần Đình Bá để bạn đọc phần nào hiểu được cuộc đấu tranh của báo chí trong giai đoạn này khó khăn như thế nào.
Động vào vùng “cấm”
Theo bài báo nêu thì ông Tô Duy với cương vị là Chủ tịch trọng tài kinh tế Nhà nước đã lạm dụng chức quyền và ảnh hưởng của mình để chiếm dụng quá tiêu chuẩn diện tích nhà ở nên đã gây tình trạng mất đoàn kết nghiêm trọng ở cơ quan Trọng tài Kinh tế nhà nước. Đơn thư gửi đến nhiều cơ quan, trong đó có báo Quân đội nhân dân (QĐND).
Theo đánh giá của dư luận lúc ấy thì bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” là một sự kiện chưa từng có của báo Quân đội Nhân dân. Hội Nhà báo đã xếp giải A, trao phần thưởng và bằng khen về tác phẩm chống tiêu cực đạt hiệu quả cao.
Nhà báo Trần Đình Bá kể: "Nhận được thư của bạn đọc, tôi hiểu rằng nếu có làm vụ này sẽ động đến vùng cấm. Những cán bộ cao cấp như ông Tô Duy đều thuộc quyền quản lý của Ban Bí thư, Bộ Chính trị.
Ngày 15/1/1987, tôi nộp bài cho Tổng biên tập (TBT), nhưng bài báo nằm im trên bàn thủ trưởng suốt mấy tháng liền. TBT của báo QĐND lúc đó là Thiếu tướng Trần Công Mân, một người mà tôi rất kính trọng. Trước mỗi sự việc, nhất là đấu tranh chống tiêu cực, ông rất kiên quyết nhưng cũng rất thận trọng. Cuối cùng qua rất nhiều trăn trở, đến ngày 9/4/1987 trên báo QĐND cũng xuất hiện được dòng nhắn tin về “Một số vụ việc ở cơ quan Trọng tài Kinh tế Nhà nước”. Dòng nhắn tin này nếu đăng vào thời bây giờ thì chẳng có tí tác dụng gì nhưng ở vào thời điểm đó, nó lập tức gây được sự chú ý của dư luận.
Ông Tô Duy còn là ứng cử viên Đại biểu Quốc hội khoá VIII. Dòng tin nhắn nhỏ này như một “quả bom” tạo những hiệu ứng rất mạnh. Ban Nội chính T.Ư và Uỷ ban kiểm tra T.Ư được triệu tập để báo cáo với Ban Bí thư về kết quả kiểm tra đơn thư tố cáo về ông Tô Duy. Các báo cáo này đều khẳng định việc ông Tô Duy sử dụng quá nhiều diện tích nhà ở và quỹ công sai tiêu chuẩn là có thật. Ngay sau đó ông Tô Duy được gợi ý rút ra khỏi danh sách ứng cử viên QH khoá VIII. Hội đồng bầu cử QH số 5 của tỉnh Hải Hưng (nơi ông Tô Duy ứng cử) nhận được thông báo quyết định xoá tên ông Tô Duy khỏi danh sách ứng cử viên.
Tôi cảm thấy như mình vừa làm được một việc đúng, nhưng tôi cũng hiểu tất cả chỉ mới bắt đầu. Tôi và cả TBT Trần Công Mân đều sẽ phải chuẩn bị đối phó với những đòn phản công của ông Tô Duy. Điều nguy hiểm là tất cả những thư, báo cáo của tôi và TBT gửi Hội đồng bầu cử, gửi 5 vị lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng và Nhà nước lúc đó thì ông Tô Duy cũng đều có được.
Ông Tô Duy hiểu rằng báo đang bị “đèn đỏ” và sự phản ứng của ông càng quyết liệt. Tôi hiểu rằng, báo chí chỉ có một vũ khí duy nhất là ngòi bút và thêm nữa là lòng dũng cảm. Nhưng vũ khí lợi hại là các bài báo thì đã bị “niêm cất” (ông Đào Duy Tùng lúc bấy giờ là Uỷ viên dự khuyết Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban Tuyên huấn T.Ư và ông Trần Quốc Hương, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban Nội chính T.Ư đều có ý kiến chỉ đạo với báo QĐND là tạm dừng không đăng về vụ ông Tô Duy). Tình thế của tôi chẳng khác nào ngồi lên lưng hổ, nhưng dây xích hổ lại nằm trong tay người khác.
Chỉ có thể đi tiếp
Đã có lúc tôi nao núng vì cảm thấy cuộc chiến đấu mà mình đang theo đuổi thật khủng khiếp, nhưng rồi tôi đọc lại nghị quyết VI của Đảng, đọc lại “Những việc cần làm ngay” của tác giả N.V.L (bút danh của Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh) và tất cả lại cho tôi niềm tin. Tôi quyết định viết thư cho 3 vị lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng và Nhà nước lúc bấy giờ là Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, Chủ tịch Hội Đồng Nhà nước Trường Chinh và Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng. Tôi cố gắng tìm con đường ngắn nhất và nhanh nhất để những bức thư tay này đến các đồng chí ấy một cách nhanh nhất và chờ đợi...
Ngày 2/7/1987, vừa bước chân vào toà soạn tôi nhận được thư. Một phong bì mà với tôi thấm đẫm nước mắt. Thư từ Văn phòng Tổng Bí thư. Trong bức thư có ý kiến của đích thân Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh: “Nếu bài viết có nội dung tốt, chính xác, chân thực, có tác dụng xây dựng thì đồng chí TBT quyết định cho đăng và báo chịu trách nhiệm với bạn đọc”. Tôi mừng khôn xiết. Tưởng chừng vụ việc đi vào chỗ bế tắc thì đồng chí lãnh đạo cao nhất của Đảng lại rất quan tâm. Ngày 22/7/1987 là một ngày thực sự đáng ghi nhớ trong cuộc đời làm báo của tôi. Suốt đêm hôm trước tôi không thể ngủ được bởi bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” đã được BBT đồng ý cho đăng. Tôi đi qua các quầy báo, thấy nhiều người mua báo QĐND. Ai cũng chăm chú đọc bài báo ở trang 2. Đó là một phần thưởng vô giá đối với tôi.
“Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” lập tức gây chấn động dư luận hàng triệu độc giả trong cả nước. Nhiều báo đã trích đăng lại kèm theo lời bình luận. Riêng báo Đồng Nai đăng lại nguyên văn. Hàng ngàn bạn đọc đã gửi thư, gọi điện hoặc trực tiếp đến toà soạn để bày tỏ sự đồng tình và ủng hộ.
Nhưng sau bài báo được đăng, tôi mới hiểu, thực ra cuộc đấu mới chỉ mở màn.
Cuộc họp quan trọng của Ban Bí thư
Tối ngày 24/7/1987, tôi vừa tắt đèn lên giường thì có người gọi vẻ hốt hoảng. Thì ra là Nguyễn Kinh Quốc, phóng viên nhiếp ảnh của báo (bây giờ thì Quốc đã là một cán bộ có cỡ rồi). Tôi vừa mở cửa Quốc đã nói ngay: Anh xuống ngay, “cụ” Thuỳ đang đứng chờ dưới sân. “Cụ” Thùy là cách chúng tôi gọi thân mật Phó TBT báo QĐND Bùi Biên Thuỳ. Việc “cụ” đến tận nhà tôi giữa lúc khuya khoắt thế này chắc là nghiêm trọng lắm. Vừa gặp “cụ” đã nói ngay: Ban Bí thư triệu tập vào Sài Gòn ngày 28 để họp về vụ Tô Duy. Tôi hiểu không phải cứ có bài báo ra là có thể gặt hái được chiến thắng. Chân lý bao giờ cũng phải trải qua rất nhiều gian khó.
Sáng ngày 27/7, chúng tôi có mặt ở TPHCM để chuẩn bị cho cuộc họp quan trọng này.
Có lẽ chưa bao giờ có một cuộc họp vì một bài báo lại có thể phải triệu tập nhiều các vị lãnh đạo cao cấp của Đảng đến thế. Sau này, trong cuộc đời làm báo, chứng kiến rất nhiều cuộc họp lớn nhỏ tôi cũng chưa từng thấy. Chủ trì cuộc họp là đồng chí Đỗ Mười, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng (đồng thời là Thường trực Ban Bí thư). Thành phần dự họp gần như có đủ các đồng chí trong Ban Bí thư (6 đồng chí). Về phía báo QĐND có TBT Trần Công Mân, Phó TBT Bùi Biên Thuỳ và tôi. Tất nhiên về phía trọng tài kinh tế nhà nước có đồng chí Tô Duy.
Phần lớn các ý kiến của Ban Bí thư đều xoay quanh vấn đề diện tích nhà ở của đồng chí Tô Duy. Đến lượt mình, ông Tô Duy thủng thẳng mở cặp lấy ra một tập tài liệu đã xếp sẵn trao cho các đồng chí trong Ban Bí thư rồi đọc một bản giải trình dài thỉnh thoảng kéo thêm lời giải thích. Mất hơn 2 giờ đồng hồ. Tóm lại giải trình của ông Tô Duy tập trung ở mấy điểm: Báo QĐND đã đưa sai lệch các thông tin về cá nhân ông Tô Duy, thiếu tình người. Theo luật hình sự phải truy tố”. Ông Tô Duy phát biểu xong thì chủ toạ (đồng chí Đỗ Mười) tuyên bố nghỉ trưa, để đến buổi chiều báo QĐND phát biểu.
Buổi chiều hôm đó cũng là một trong những buổi chiều mà suốt đời làm báo tôi cũng không thể nào quên được. Chưa bao giờ tôi phát biểu dài như thế và cũng không biết tôi lấy đâu ra sức mạnh của sự hùng hồn để có thể diễn giải rất nhiều chứng cứ đúc kết lên bài viết."
Hé mở tấm màn bí mật
Cuộc đối chất lịch sử
"Khi tôi phát biểu xong thì nhà báo Trần Công Mân (TBT báo Quân đội Nhân dân) đứng lên phát biểu tiếp (tôi không kể lại những đoạn phát biểu này vì sẽ quá dài và làm mất thì giờ của bạn đọc mặc dù ông Mân phát biểu rất hay). Sau đó, đồng chí Đỗ Mười tuyên bố nghỉ giải lao. Hết giờ giải lao, Ban Bí thư hội ý riêng khoảng 30 phút rồi cuộc họp tiếp tục.
Lúc này phát biểu trước tiên là đồng chí Trần Quốc Hương (Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Nội chính T.Ư). Ý kiến của đồng chí Trần Quốc Hương đại ý như sau: “Nội bộ của cơ quan Trọng tài Kinh tế Nhà nước có mâu thuẫn từ lâu. Cả 5 căn hộ đều cấp cho anh Tô Duy đề nghị anh Tô Duy kiểm điểm sâu sắc”.
Tiếp đến đồng chí Nguyễn Đức Tâm (Uỷ viên Bộ Chính Trị, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng ban tổ chức T.Ư) phát biểu. Ý kiến của đồng chí Nguyễn Đức Tâm cũng xoay quanh việc phê bình đồng chí Tô Duy về việc nhà ở. Tiếp đến là ý kiến của đồng chí Đào Duy Tùng (Uỷ viên dự khuyết Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng). Cuối cùng thì đồng chí Đỗ Mười (Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư T.Ư Đảng, Thường trực Ban Bí thư) kết luận, một kết luận mà trong đời làm báo tôi luôn nhớ. Ít nhất thì kết luận của đồng chí lãnh đạo cao cấp lúc đó cũng rất rõ ràng: “Anh Tô Duy phải bình tĩnh tự kiểm điểm, phê và tự phê sâu sắc trước Đảng bộ cơ sở, trước quần chúng để giải quyết nội bộ”.
17h30 phút ngày 30/7/1987, cuộc họp kết thúc.
Mọi người lần lượt ra về. Tôi soạn tài liệu cho vào cặp. Nhìn sang thấy ông Tô Duy vẫn ngồi yên chỗ cũ. Tôi bước ra khỏi phòng họp. Được mươi bước, tôi đột ngột quay lại nhìn, thấy ông Tô Duy đang nhoài người nói chuyện với một đồng chí cán bộ cao cấp đứng trước mặt. Có thể ông ấy đang muốn thanh minh thêm điều gì chăng?
Chưa bao giờ, một vụ việc chống tiêu cực của báo chí lúc ấy lại được sự quan tâm của các vị lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước như vụ Tô Duy. Âm vang của “cuộc đối chất lịch sử” ngày 30/7/1987 được truyền đến tai bạn đọc như một tín hiệu cho thấy thái độ kiên quyết của cấp trên về một vụ tiêu cực gây xôn xao dư luận.
Nhiều người tin chắc rằng trước các kết luận của các vị lãnh đạo trong cuộc đối chất này sự việc sẽ được giải quyết nhanh chóng. Bạn đọc nóng lòng được đọc những thông báo kết luận về vụ Tô Duy. Chúng tôi cũng vậy, nhưng chúng tôi cũng lờ mờ hiểu được tính chất của sự việc lại gay go, phức tạp hơn nhiều.
Kết luận của Ban Bí thư
Đầu tháng 8, Báo QĐND nhận được thông báo của Ban Bí thư kết luận về “vụ Tô Duy”. Nhà báo Trần Đình Bá kể lại: “Khi nhận được thông báo này, chúng tôi mừng húm. Trung ương đã giải quyết vụ việc rất nhanh, nhưng thật bất ngờ. Trong thông báo này lại ghi một câu rất khó hiểu là “Kết luận của Ban Bí thư về dư luận đồng chí Tô Duy...” Tại sao lại là kết luận về dư luận? Tôi thẳng thắn trình bày quan điểm với TBT Trần Công Mân: Tôi thấy kết luận này không phản ánh đủ tinh thần cơ bản của cuộc họp ngày 30/7. Bởi việc chiếm dụng diện tích nhà là thực tế quá rõ ràng, không còn là “dư luận” nữa. Nếu vẫn là “dư luận” thì làm sao có “kết luận” được.
TBT Trần Công Mân đắn đo suy nghĩ một lúc rồi nói: “Thôi cậu về viết công văn báo cáo Ban Bí thư. Chú ý chỉ nói mấy điểm kết luận thôi”. Hôm sau tôi soạn xong công văn, mang đánh máy và được TBT sửa rất kỹ trước khi gửi đi. Một tuần sau, rồi một tháng sau, sự việc như chìm vào im lặng đáng sợ.
Mặc dù kết luận của Ban Bí thư ghi rõ: “Giao cho Đảng uỷ khối Nội chính, Uỷ ban kiểm tra T.Ư chỉ đạo chi bộ của đồng chí Tô Duy, Đảng uỷ cơ quan Trọng tài kinh tế Nhà nước tiến hành kiểm điểm đồng chí Tô Duy. Việc kiểm điểm phải được tiến hành nghiêm túc”, nhưng trên thực tế đã có những thế lực khác đã đẩy chệch sự việc đi theo hướng khác.
Ông Tô Duy đã được “minh oan” như thế nào?
Chiếc “gậy thần” được đưa ra thật đúng lúc để cứu ông Tô Duy khỏi bị kiểm điểm chính là kết luận của Bộ Xây dựng. Bằng công văn số 740 ngày 7/9/1987 do Bộ trưởng Phan Ngọc Tường ký gửi Ban Bí thư và đồng chí Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng. Công văn này kết luận: Theo tiêu chuẩn tối thiểu của NĐ 150/CP thì diện tích nhà ở của đồng chí Tô Duy thừa khoảng... 5m2. Diện tích này so với đất đai tham nhũng của các quan chức bây giờ thì đúng là nực cười. Với diện tích như vậy đâu đáng để đưa sự việc của đồng chí Tô Duy lên báo chí và đâu đáng để bị phải... kiểm điểm?
Báo QĐND ngay lập tức có công văn gửi Bộ Xây dựng. Ngày 22/9/1987, tôi mang công văn của TBT đến Văn phòng Bộ Xây dựng xin được gặp Bộ trưởng đề nghị ông trả lời 6 câu hỏi. Tất nhiên, ông Phan Ngọc Tường lấy rất nhiều lý do để né tránh phải đối đầu trực diện với báo chí (như khá nhiều vị lãnh đạo các bộ, ngành sau này cũng vậy. Họ thường chọn giải pháp “bận” để né tránh báo chí, nhưng thực tế là sự thiếu dũng cảm của họ).
Sau một thời gian, chúng tôi nhận được bản trả lời đánh máy sẵn của Bộ trưởng Phan Ngọc Tường do Văn phòng bộ chuyển. Đọc kỹ bài trả lời, chúng tôi thấy đồng chí Bộ trưởng chỉ loanh quanh. Toàn bộ bài trả lời này cũng như bài trả lời của ông Phùng Minh - Giám đốc Sở Nhà đất Hà Nội về diện tích nhà ở của ông Tô Duy được báo QĐND đăng ngày 19/10/1987. Đó là đòn “chặn viện” mà chúng tôi buộc phải sử dụng. Sau bài báo này, ông Tô Duy đã phải tiến hành kiểm điểm trước toàn thể cán bộ, công nhân viên cơ quan Thanh tra Kinh tế Nhà nước.
Ngày tháng cứ thế trôi đi trước sự thúc giục gay gắt của dư luận đòi hỏi phải kết luận công khai vấn đề nhà ở của ông Tô Duy. Có rất nhiều thư bạn đọc gửi đến toà soạn yêu cầu vụ việc phải được làm sáng tỏ. Có những bạn đọc đến tận toà soạn hỏi rồi ngẩn ngơ ra về. Chúng tôi, những người làm báo, cũng đành phải chờ. Vì vũ khí của chúng tôi chỉ có ngòi bút, lòng dũng cảm và những bài báo, và vẫn có những “vùng cấm” mà chúng tôi không thể vượt qua.
Hai tháng cuối cùng của năm 1987, vụ “Tô Duy” tiếp tục chìm trong “sự im lặng đáng sợ”. Đến tháng 3/1988, Ban Bí thư lại phải có công văn thứ hai chỉ thị cho các cơ quan phải giải quyết dứt điểm vụ việc này. Gần 1 tháng sau, Bộ Xây dựng lại có văn bản kết luận khác khá bất ngờ, lần này do Thứ trưởng Phạm Sĩ Liêm ký.
Văn bản 517, ngày 1/4/1988 kết luận: Nhà ở của đồng chí Tô Duy thừa 5,2m2. Quả thật là nực cười, khi sau bao lâu tính đi tính lại, với rất nhiều ý kiến chỉ đạo, thúc giục, cuối cùng Bộ Xây dựng tính thêm diện tích thừa của ông Tô Duy thêm được 0,2 m2 nữa so với kết luận cũ.
Cuối cùng cả 5 chỗ ở của ông Tô Duy vẫn được giữ nguyên. Sau mấy ngày kiểm điểm trước chi bộ, khi đến tuổi nghỉ hưu, ông Chủ tịch TTKTNN cũng được nghỉ hưu như bao người đến tuổi nghỉ hưu khác.
Tôi cảm thấy ngậm ngùi và cay đắng suốt bao ngày sau đó. Bài báo “Sự thật về nhà ở của đồng chí Tô Duy” được dư luận đồng tình ủng hộ, nhưng rồi cuối cùng nó cũng như hòn đá ném xuống ao bèo. Bèo có dạt ra, nước có chao động nhưng sau đó lá bèo lại phủ kín mặt ao."
Nhà báo Trần Đình Bá sinh năm 1947. Năm 1999, ông viết đơn xin nghỉ hưu lúc mới 52 tuổi, cái tuổi đang rất chín về nghề và vẫn còn rất sung sức. Trong đơn xin nghỉ hưu sớm ông viết: “Mấy năm qua, cơ chế thị trường đã tác động sâu sắc đến mọi mặt của đời sống. Tôi trở thành một loại cán bộ không còn thích hợp với cơ chế thị trường, vì vậy tôi viết đơn này xin nghỉ”. Sau này đôi khi trong lúc trà dư tửu hậu, ông tâm sự: Có quá nhiều tham nhũng, nhiều cán bộ sâu mọt đang hoành hoành đất nước. Ông có cảm giác mình chỉ như hạt cát, quá nhỏ bé trước những tiêu cực của xã hội. Nghỉ, ông cảm thấy thanh thản hơn.
NMT
(Dân Trí)
Phần nhận xét hiển thị trên trang
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét