Dùng vài chục tỷ mua hãng phim trị giá nghìn tỷ

Tại sao hãng phim truyện VN sở hữu khối tài sản đồ sộ trị giá nghìn tỷ đồng lại chỉ được định giá hơn 50 tỷ? Tại sao “ông chủ mới” của 1 hãng phim lại là một công ty vận tải đường thủy?

• Những bộ phim kinh điển của Hãng phim truyện Việt Nam
• Hãng phim truyện Việt Nam bị bán vì thua lỗ triền miên
• Tại sao phải bán Hãng Phim truyện Việt Nam?

Thương vụ mua bán hãng phim VFS gần đây đã làm dư luận đặc biệt quan tâm. Không ít người tỏ ra nghi ngờ về chuyện hãng phim được bán với giá quá rẻ.

Trong khi đó, giới nghệ sĩ bức xúc và thẳng thắn đặt nghi vấn: "có gì đó khuất tất" trong thương vụ này.

Quá trình mua bán "bất thường" hãng phim truyện VFS

Báo Tuổi Trẻ thông tin về sự việc này như sau: Việc cổ phần hóa hãng phim truyện VFS đã được đăng tải ba số liên tiếp trên báo Kinh tế và Đô thị từ ngày 16 đến 19-1-2016, cũng như trên bản tin của công ty TNHH Một thành viên Phim truyện Việt Nam.

Đến thời điểm hết hạn nộp hồ sơ, tức 15h ngày 26-1-2016, nghĩa là sau 11 ngày kể từ ngày bắt đầu đăng báo, chỉ có duy nhất Tổng công ty vận tải thủy Vivaso nộp hồ sơ đáp ứng đủ tiêu chí và cam kết nên được Bộ VH-TT&DL phê duyệt.

VFS bán ra 3,25 triệu cổ phần (tương đương 65% vốn điều lệ) cho nhà đầu tư chiến lược được chọn là Tổng công ty vận tải thủy với giá 32.5 tỷ đồng.

Số cổ phần bán đấu giá ra công chúng là 525.000 cổ phần tương đương 10,5%, tối thiểu thu về 5.25 tỷ đồng. Nhà nước nắm giữ 20%. Số còn lại bán cho cán bộ, công nhân viên của hãng. Như vậy hãng phim truyện VFS được định giá trên 50 tỷ đồng.

Trả lời trên Zing, đạo diễn, nghệ sĩ ưu tú Vương Đức - Giám đốc thứ 12 và cũng là giám đốc cuối cùng của hãng phim truyện VFS cho biết, thực chất quá trình cổ phần hóa hãng phim truyện VFS đã diễn ra 7,8 năm trước.

Theo ông Vương Đức, hãng phim VFS "thua lỗ triền miên" suốt nhiều năm qua, từ trước khi ông về nhận chức giám đốc năm 2009.

Đó cũng chính là lý do buộc hãng phim VFS phải bán một lượng lớn cổ phần ra ngoài để lấy tiền trang trải cho những chi phí còn tồn đọng lâu nay mà hãng không thể giải quyết.

Số tiền thu được từ việc phát hành thêm cổ phần được dùng vào việc trả nợ tiền thuê đất, các khoản nợ khác, đầu tư cơ sở vật chất phục vụ việc sản xuất và phát hành phim. Khoảng 10 tỷ đồng sẽ được dùng để đầu tư cho việc sản xuất phim.

Đạo diễn Vương Đức, Giám đốc cuối cùng của hãng phim truyện VFS - nguồn ảnh: Zing.vn

Việc cổ phần hóa VFS cũng có nghĩa là, kể từ nay Công ty TNHH một thành viên Phim truyện Việt Nam sẽ được chuyển giao sở hữu cho Tổng công ty vận tải thủy. Đơn vị này có vốn điều lệ là 320 tỷ đồng.

Trong phương án cổ phần hóa đã được phê duyệt, phía Tổng công ty vận tải thủy cam kết tiếp tục hoạt động trong lĩnh vực sản xuất phim ít nhất trong 5 năm dưới sự giám sát của Bộ VH-TT&DL.

Bên cạnh đó, "ông chủ mới" của VFS sẽ mở rộng lĩnh vực kinh doanh khác như nhà hàng, quán ăn, xuất khẩu các mặt hàng kinh doanh của nhà đầu tư.

Thương vụ mua - bán hãng phim VFS được dư luận đặc biệt quan tâm. Nhiều người tỏ ra nghi ngờ với kết quả cổ phần hóa, không chỉ vì thời gian mua bán diễn ra quá nhanh, mà còn bởi nhà đầu tư là một công ty chuyên vận tải đường thủy, chưa từng có hoạt động gì liên quan tới nghệ thuật.

Hơn nữa, kết quả kinh doanh của đơn vị này cũng không mấy khả quan khi lỗ 8 tỷ đồng sau 9 tháng đầu năm 2015.

Tại sao VFS lại chỉ được định giá có trên 50 tỷ đồng? Tại sao lại bán một hãng phim truyện có lịch sử gần 60 năm cho một công ty chuyên vận tải đường thủy? Tại sao một thương hiệu có tầm ảnh hưởng tới cả nền điện ảnh nước nhà lại được định giá bằng 0?

Đã có rất nhiều câu hỏi đặt ra như vậy.

Giá trị thực sự của VFS nằm ở đâu?

Giá trị thực sự của hãng phim truyện Việt Nam nằm ở cả chục nghìn mét vuông đất ở những vị trí vàng của Hà Nội, TPHCM mà đơn vị này đang sở hữu dưới hình thức thuê dài hạn của nhà nước và được giao đất nhưng lại không được định giá khi bán cho Tổng công ty vận tải thủy.

Theo bản công bố thông tin bán đấu giá cổ phần, chỉ tính riêng tài sản đất mà VFS đang sở hữu đã là một cơ ngơi đồ sộ trị giá cả nghìn tỷ, bao gồm: 5.443,5m2 đất tại số 4 Thụy Khuê, khu đất được giới bất động sản đánh giá là khu đất vàng của Hà Nội.

Khu đất này hãng VFS được sở hữu dưới hình thức thuê đất của nhà nước đã hơn 50 năm qua. Chưa kể 904,9m2 đất ở ngõ 151 Hoàng Hoa Thám mà hình thức sở hữu là giao đất; 6.382,8m2 đất ở Đông Anh trường quay Cổ Loa, hình thức sở hữu cũng là giao đất.

Ngoài ra, VFS còn đang sở hữu 1.208,72m2 đất ở số 6 Thái Văn Lung, quận 1, TP.HCM dưới hình thức sở hữu là thuê đất của nhà nước. Đây cũng là một trong những vị trí đắc địa của TP.HCM.

Được biết, VFS đang làm thủ tục để được tiếp tục sử dụng các khu đất này sau khi hết hạn thuê.

Một góc khuôn viên Hãng phim truyện Việt Nam tại số 4 Thụy Khuê, quận Tây Hồ (ảnh: vietnamnet).

Điều đó có nghĩa rằng, nếu cổ phần hóa mà không định giá đất hoặc lợi thế từ đất đang sử dụng và ưu tiên sử dụng chắc chắn sẽ không khách quan. Do đó VFS sẽ thất thoát tài sản, đó là chưa kể đến sự chênh lệch giá trị khi khối tài sản được sửa đổi, dôi ra.

Không những thế, VFS hiện đang có hợp đồng dài hạn làm phim với 13 đơn vị truyền hình và các công ty truyền thông uy tín. Trong đó phải kể đến Đài truyền hình Việt Nam, Đài truyền hình Quân đội, Công an nhân dân…

Chưa kể, VFS còn có nhiều máy móc thiết bị, nhà cửa kiến trúc và gần 100 con người là cán bộ công nhân viên đang làm việc tại đây.

Chỉ tính riêng kho phim của VFS hiện có hơn 600 phim là những tác phẩm vang bóng một thời. Cái tên VFS lại là một thương hiệu “đáng đồng tiền bát gạo” dù 20 năm qua hãng liên tục hoạt động thua lỗ!

Nhiều nghệ sĩ bức xúc: "có gì khuất tất"

Xung quanh câu chuyện mua bán VFS đang nổi lên rất nhiều nghi vấn. Nhiều nghệ sĩ tỏ ra bức xúc và nghi ngờ "có gì khuất tất".

NSND Minh Châu cho biết không chỉ bà mà rất nhiều nghệ sĩ khác đều cảm thấy buồn, thậm chí bức xúc khi VFS được bán lại cho một đơn vị không biết tí gì về nghệ thuật.

NSND Phạm Nhuệ Giang, đạo diễn Đức Việt đều tỏ ra lo ngại cho tương lai của VFS – ngôi nhà chung của rất nhiều nghệ sĩ gạo cội trong làng điện ảnh Việt.

Rất nhiều nghệ sĩ bức xúc về việc hãng phim truyện Việt Nam được bán cho một đơn vị không biết gì về nghệ thuật.

Chia sẻ trên Zing, NSND Phạm Nhuệ Giang nói: "Cổ phần hóa thì không ai phản đối nhưng phải cổ phần hóa để phát triển chứ không phải cổ phần hóa để chết đi.

Hãng phim đã có lịch sử tới 60 năm, làm nhiều bộ phim kinh điển, từng có địa vị lớn trong đời sống nghệ thuật sao có thể giao cho một đơn vị như vậy...

Tôi sợ đây là một ông chủ không thuận và sẽ không phát triển được hãng, nói chung là tất cả nghệ sĩ, những người đã cống hiến cho hãng phim đều cảm thấy rất lo lắng".

Đạo diễn Nguyễn Thanh Vân, Phó Giám đốc Hãng phim truyện Việt Nam cho rằng, chính ông cũng không hiểu vì sao VFS lại được bán cho một công ty vận tải đường thủy, một đơn vị trước giờ chưa từng có hoạt động liên quan gì tới điện ảnh.

Đạo diễn Nguyễn Thanh Vân chia sẻ, việc nhà đầu tư có tiền không có nghĩa là họ có thể nhảy xổ vào ngành nghề có tính đặc thù như điện ảnh. Và ông cũng mong rằng, các nhà quản lý sẽ suy nghĩ lại về việc lựa chọn nhà đầu tư khi cổ phần hóa hãng VFS.

Họa sĩ Vũ Huy thì thẳng thắn: trong vụ mua bán này chắc chắn có điều gì đó khuất tất.

Họa sĩ Vũ Huy nói: "Hơn nữa lại bán với cái giá rất rẻ, do vậy chắc chắn có sự khuất tất ở trong này. Đất đai, thương hiệu của hãng phim danh tiếng không thể chỉ có 19,5 tỷ đồng được.

Nhà nước không được lợi gì từ phi vụ mua bán này, tiền sẽ được làm giàu cho tư nhân.

Tài sản của Hãng phim truyện Việt Nam lên đến hàng nghìn tỷ đồng, với diện tích đất vàng ở Hà Nội, đó là còn chưa kể đến thương hiệu của hãng phim. Số tiền khổng lồ như vậy mà được bán với số tiền chưa đến 20 tỷ đồng thì thật khó hiểu".

Nghệ sĩ Hồng Ánh trả lời trên Tuổi Trẻ mới đây cũng cho rằng: “Cổ phần hóa để thay đổi cơ cấu tốt hơn thì mừng nhưng chắc không? Tài sản nhà nước thì bán rẻ mạt như cho không, không thông tin rộng rãi.

Cổ đông chỉ việc cho thuê lại khu đất vàng ấy xây cao ốc cho thuê, không làm gì cũng đủ sướng.

Rồi sở hữu kho phim đồ sộ gồm hơn 600 tác phẩm phim vang bóng một thời, bán nội dung khai thác thôi là có khi đã đủ số tiền mua VFS rồi. Tồn tại như cũ cũng chết nhưng như thế này... gọi là chấn hưng điện ảnh ư?

Đăng thông tin đấu thầu một hãng phim to như vậy giá bèo như vậy trên đất vàng như vậy mà gần như có ai biết đâu, các đại gia điện ảnh còn không biết nữa là, khi biết là đã xong việc mua bán rồi”.

Lê Kiều Như: “Sợ nhất cảnh nóng trong phòng xông hơi”

theo Trí Thức Trẻ

Phần nhận xét hiển thị trên trang

Tự bạch:

Nhà em nói thẳng ngay và luôn rằng: Nhà em không có mả làm quan. Ngay từ tấm bé và cho đến bây giờ cũng chả muốn tranh đoạt thiên hạ với ai và rất dị ứng với chuyện chính trị, chính em. Nhưng khốn nỗi sở thích đôi lúc muốn viết một tý, hoặc văn xuôi, hoặc văn vần, nên ít nhiều có va đụng đến cái khỉ gió này một tý. Nhà em đã chịu không ít khổ lụy vì cái sở thích khốn khổ này/. 
Hôm nay nhắc lại, gọi là tuyên ngôn hay cái gì cũng được: Nhà văn là kẻ không thể quay lưng với thời cuộc, cười thầm ôm bọc riêng tư, mong sướng cho riêng mình là đồ vứt đi, không đáng sống trên đời. Dẫu có tài hoa, văn chương nức tiếng đến đâu cũng chỉ là hạng chả ra gì!
      Hắn là kẻ giời đày luôn phải lo cái lo thiên hạ mà chả ai cầu. Dân tộc hắn hưng thịnh hay bại vong hắn lo như lo mả tổ. Mưu trí lươn lẹo, mánh lới nếu cần hắn có thừa, nhưng hắn chọn cách sống tử tế, dẫu biết luôn thiệt về mình. 
Chả cần ông M hay ông X nào nói hắn cũng biết tỏng cái thế giới này đã và đang xảy ra điều gì? Và hắn luôn hiểu người tốt, người tử tế thời nào cũng quý và hiếm. ( Giá trị của họ cũng ngay ở tính chất riêng có này ).
Đối đầu với số đông ( dù đám đông chưa tỉnh ngộ ) là những thằng khùng, hắn biết thế, nhưng đôi khi cũng vướng phải. Âu cũng là phận số, tránh không được!
Sở dĩ mấy ngày qua gặp đôi chút phiền phức, hắn buộc phải nói điều này. Điều mà hắn định sống để dạ, chết mang đi. Phải nói ra là điều bất bđắc dĩ/
Hỡi anh em đồng chí/ đồng bào, hãy cảm thông và thứ lỗi cho hắn. Có đánh chết hắn cũng vậy thôi. 
Mà đồng chí và đồng bào đánh chết hắn thì các"đồng" định sống với ai, trong cõi ta bà này??
Thân!
Phần nhận xét hiển thị trên trang

"IEm bơi đánh võng, hình Sin các pác ạ!"

CHÍNH QUYỀN CŨNG PHẢI CÔNG NHẬN CÁ RẤT ĐỘC

 .

Cấm chế biến hải sản không an toàn 
ở 4 tỉnh miền Trung

VNE
Thứ ba, 3/5/2016 | 20:29 GMT+7

TỄU Blog: Cuối cùng thì nhà cầm quyền cũng phải thừa nhận rằng biển độc, cá độc. Và họ đã phải ra lệnh cấm này. Trên mạng xã hội, người dân rất hoan nghênh quyết định này, dù đã quá muộn.

Tuy nhiên, nếu có mời mấy ông đích thân ký ra để chỉ xem con cá nào trong 20 hải lý, con nào bên ngoài thì ông cũng bó tay. Người không hỏi được, bèn hỏi cá thì cá bảo: Em bơi đánh võng, hình sin, tạt ngang tạt ngữa, lúc thì trong 20 hải lý, lúc thì ngoài. Thế mới gọi là quan chức Việt Nam chứ!!

Hải sản chết dạt bờ hoặc đánh bắt trong vòng 20 hải lý từ bờ mà kết quả kiểm nghiệm không an toàn thì bị cấm sử dụng làm thực phẩm cho người, hoặc thức ăn cho động vật.

Trước hiện tượng một số người dân thu gom cá chết bán cho thương lái, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Vũ Văn Tám vừa có công văn hướng dẫn các biện pháp ứng phó với hải sản chết bất thường tại các tỉnh Bắc Trung Bộ.

Cấm chế biến hải sản chết dạt bờ

Công văn yêu cầu các địa phương tuyệt đối không chế biến làm thực phẩm cho con người hoặc thức ăn chăn nuôi với hải sản chết dạt bờ, hải sản đánh bắt trong vùng biển 20 hải lý trở vào thuộc 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế mà có kết quả kiểm định không an toàn.

Theo Bộ Nông nghiệp, các địa phương phải thu gom, vận chuyển đến nơi chôn lấp đã được chuẩn bị sẵn. Nơi chôn lấp phải cách xa và không làm ô nhiễm vùng nước biển, nguồn nước ngọt, khu dân cư, khu đô thị, trường học, bãi tắm, khu du lịch… Khi chôn lấp, người dân cần bổ sung hóa chất như vôi bột, các loại hóa chất chuyên dụng được phép dùng trong nuôi trồng thủy sản, không làm ô nhiễm môi trường.

Người dân có hải sản khai thác được cơ quan chức năng xác định không an toàn cũng buộc phải tiêu hủy và được hỗ trợ theo quy định.

Bộ Nông nghiệp yêu cầu người dân không ăn cá chết. Ảnh: Đức Hùng.

Không đưa nước biển trực tiếp vào vùng nuôi

Trong khi chờ xác định nguyên nhân hải sản chết bất thường, Bộ Nông nghiệp đề nghị các Sở Nông nghiệp hướng dẫn cơ sở nuôi trồng hải sản. Cụ thể, tại khu vực nuôi cá lồng, người dân phải thường xuyên theo dõi cá nuôi và hàng ngày quan trắc, kiểm tra các yếu tố môi trường như oxy hòa tan, pH, H2S, NH3… nhằm phát hiện kịp thời các hiện tượng bất thường và có biện pháp xử lý phù hợp.

Người dân nên di chuyển lồng cá đến khu vực nước sâu hơn, đáy lồng cách nền đáy ít nhất một mét; san thưa những lồng nuôi dày, giữ mật độ thích hợp theo quy định (không quá 10 kg/m3); giãn thưa khoảng cách giữa các lồng nuôi.

Người nuôi cũng nên hạn chế sử dụng thức ăn tươi để giảm thiểu ô nhiễm môi trường, thay bằng thức ăn công nghiệp có hàm lượng đạm cao, trộn thêm vitamin C để tăng cường sức đề kháng cho cá.

Các cơ sở sản xuất giống, nuôi thương phẩm trong ao đầm ven biển, các cơ sở tạm thời chưa thả giống, tập trung xử lý, cải tạo ao đầm, chuẩn bị con giống; thường xuyên theo dõi và kiểm tra các yếu tố môi trường ao nuôi; hạn chế cấp nước bổ sung.

Trường hợp bắt buộc phải lấy nước biển vào vùng nuôi, người dân chỉ nên lấy nước lấy nước tầng mặt lúc đỉnh triều, không cấp trực tiếp nước biển vào ao đầm, bể nuôi mà phải lấy nước biển qua ao chứa, ao lắng và thực hiện quy trình xử lý nước trước khi cấp vào ao đầm, bể nuôi.

Giám sát, xét nghiệm hải sản hàng ngày

Bộ Nông nghiệp yêu cầu các địa phương phải xác nhận hải sản khai thác ở vùng biển ngoài khu vực 20 hải lý trở ra tính từ bờ của các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế.

Theo đó, ngay sau khi tàu vào cảng, chủ tàu có trách nhiệm thông báo cho Chi cục thủy sản địa phương biết để cử cán bộ giám sát việc lên cá, xác nhận khối lượng cá theo từng loài. Chủ tàu hoặc thuyền trưởng phải đưa cho cán bộ giám sát các giấy tờ gồm: sổ hành trình được cơ quan biên phòng xác nhận phù hợp với hoạt động của tàu; nhật ký khai thác, nhật ký thu mua vận chuyển. Cán bộ giám sát sẽ cấp giấy xác nhận an toàn thực phẩm chia làm hai bản, một gửi cho chủ tàu và một lưu ở Chi cục thủy sản.

Với các tàu thu mua vận chuyển xuất bến trước ngày công văn này được ban hành, Chi cục thủy sản địa phương không yêu cầu chủ tàu xuất trình Nhật ký thu mua, vận chuyển.

Bộ cũng yêu cầu các địa phương phải lấy mẫu giám sát hải sản khai thác ở 4 tỉnh để xem có kim loại nặng như thủy ngân, chì trong đó không. Với hải sản ở vùng biển ngoài 20 hải lý tính từ bờ, địa phương sẽ ấy mẫu tại các cảng cá khi được bốc dỡ. Nếu phát hiện mẫu không đạt yêu cầu, Chi cục quản lý chất lượng Lâm nông sản và Thủy sản báo cáo ngay về Cục và Bộ Nông nghiệp

Với hải sản được khai thác trong vùng biển 20 hải lý tính từ bờ thì việc lấy mẫu giám sát thực hiện hàng ngày. Nếu mẫu không đạt yêu cầu thì cơ quan chức năng sẽ tiêu hủy, hỗ trợ ngư dân theo quy định và khuyến cáo không tiếp tục khai thác.

Đầu tháng 4, từ lồng cá nuôi gần khu kinh tế Vũng Áng (thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh) bị chết, hiện tượng dần lan theo hướng Bắc - Nam đến Lăng Cô (Thừa Thiên - Huế). Một số ngư dân có hiện tượng thu gom cá bán cho thương lái.

Kết quả điều tra do Bộ Tài nguyên công bố tối 27/4 cho biết độc tố hóa học thải ra từ hoạt động của con người và hiện tượng tảo nở hoa là nguyên nhân gây thảm họa. Tại cuộc họp chiều 1/5 tại Hà Tĩnh, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu các bộ ngành điều tra, đưa ra kết luận cụ thể, chặt chẽ, khoa học.

Ngày 2/5, sau khi thu thập 12 mẫu cá biển, tôm, cua, mực... tại Hà Tĩnh, Viện Kiểm nghiệm an toàn vệ sinh thực phẩm quốc gia kết luận, hàm lượng kim loại nặng, thuốc bảo vệ thực vật trong các loại thực phẩm này đều trong giới hạn cho phép. Phân tích từ 9 đến 16 chỉ số mẫu nước biển tại 4 tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên - Huế, Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) đánh giá tất cả nằm trong giới hạn cho phép.

Phạm Hương

Phần nhận xét hiển thị trên trang

Mấu chốt mọi vấn đề nằm ở đâu?

Nguyen Nguyen

16 Tháng 4 lúc 16:26 · 

" Bìa cát tông" ?!

Kính thưa Ngài tiến sỹ " vĩ đại" của tôi! Ngài vừa chìa ra cho tôi xem cái bằng tiến sỹ vô cùng " cao quý" và đầy hãnh diện của Ngài. Nhưng, xin thưa cái thứ " vô giá" đó của Ngài nó lại có cấu tạo bằng... bìa cát tông? Vâng! Cái thứ đó đối với tôi chả có ý nghĩa gì sất! Nếu có chăng, xin lỗi Ngài, chưa đủ một lần cho tôi nhóm cháy được viên than tổ ong. Chắc Ngài đang tức tối vì cái lũ " thiếu lịch sự" ... như tôi? Không, thưa Ngài, cái mà tôi đang cần, đang muốn được xem đằng sau cái tấm " bìa cát tông" kia là những cái gì chứa trong khoảng một ngàn bốn trăm g..am cái chất mà cấu tạo phần lớn là li-pít hay gọi nôm na là bộ não ấy mà.

Thực lòng tôi không muốn là kẻ phũ phàng phủ nhận cái công lao học tập của Ngài nếu như cái bên ngoài tức cái bằng tiến sỹ phản ánh hiện thực bản chất bên trong của nó. Nhưng để dẫn nguồn cơn cho " chứng bệnh đa nghi Tào Tháo" của tôi, tôi xin trích dẫn hai dẫn chứng : Xưa và nay cho Ngài tự kiểm chứng:

Trong bài thơ: Tiến sỹ giấy, Nguyễn Khuyến viết:
Cũng cờ cũng, cũng biển, cũng cân đai
Cũng gọi ông nghè có kém ai
Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng
Nét son điểm rõ mặt văn khôi
Tấm thân, manh áo sao mà nhẹ
Cái giá khoa danh ấy mới hời
Ghế chéo, long xanh ngồi bảnh choẹ
Nghĩ rằng đồ thật hoá đồ chơi.

Trong khi chuyện nay như sau, tôi cũng mới tìm được một thông tin của một bạn tải lên facebook : Nhật Bản với 126.9 triệu dân, có 46139 bằng sáng chế; Singapore với 4.8 triệu dân, có 647 bằng sáng chế; Malaisia với 27.9 triệu dân, có 161 bằng sáng chế; Thailan với 68.1 triệu dân, có 53 bằng sáng chế; còn Việt Nam với 89 triệu dân ( hiện nay khoảng 93 triệu), có... Không bằng sáng chế?
Tuy nhiên theo tôi đây là thông tin mang tính chất tham khảo vì tôi chưa kiểm chứng, nhưng với những tình trạng chênh lệch về tỷ số như trên thì tôi và Ngài tiến sỹ có lẽ cũng không ngạc nhiên gì cho lắm.
À, tiện đây tôi xin kể cho Ngài nghe một câu chuyện vui xảy ra trong phòng thí nghiệm nhé:
Một nhà bác học bắt con cào cào đặt lên bàn thí nghiệm. Ông ta lấy cái cây chọc vào lưng con cào cào rồi hô " nhảy!", lập tức con cào cào nhảy ngay. Nhà bác học lấy sách, bút ra ghi chép " khi ta chọc vào lưng cào cào và hô nhảy thì lập tức cào cào vâng lời ngay". Tiếp đó, nhà bác học bẻ hai càng sau của con cào cào và chọc cây vào lưng nó, hô " nhảy!", con cào nằm ỳ ra... Nhà bác học lại ghi " khi ta bẻ càng đi thì cào cào trở nên... điếc"?!
Tôi cũng đang tò mò hỏi thăm xem nhà bác học “ lỗi lạc” này ở nước”tiên tiến” nào vậy? Đang tìm thì bỗng thấy thiên hạ… xôn xao, ở nước ta mới xuất hiện hai “ nhà bác học”? Một vị tự tin phát biểu rằng… hãy dừng mở rộng đường xá vì như thế người dân sẽ mua nhiều xe hơn!? Ô hay! Người ta mua xe là do luật không cấm, không hạn chế. Mua xe là do nhu cầu sử dụng, do khả năng kinh tế, do sự phát triển tất yếu của xã hội… chứ có ai chạy lên sở giao thông hỏi xem ông sở có mở đường không để tôi còn mua xe?
Thực ra ở một số nước trong các đô thị lớn người ta hạ chế hoặc cấm xe gắn máy tham gia giao thông như ở Bắc Kinh, hay điều tiết xe chạy biển chẵn, biển lẻ theo lịch như ở NiW DeLhi – Ấn Độ. Xem ra “ phát kiến” hạn chế mở đường tức là hạn chế sự phát triển tiến bộ về giao thông của loài người rồi, bởi vì một trong những tiêu chí phát triển của đất nước phải được đánh giá bằng diện tích m2 giao thông/1 đơn vị phương tiện.
Một vị “bác học” nữa lại khẳng định chắc chắn rằng, nguồn thực phẩm bẩn không phải là nguyên nhân hàng đầu gây tăng bệnh ung thư ở Việt Nam?! Trời ơi…là trời! Vậy là dân báo chí lâu nay tuyên truyền rầm rĩ vấn đề thực phẩm bẩn, thực phẩm được tẩm ướp hóa chất Trung Quốc là nguyên làm gia tăng ung thư ở Việt Nam trở thành một thứ “ tội đồ” gọi là gây “khẩu nghiệp” hay sao? Hoặc những tuyên truyền như vậy vô hình trung báo chí đã gây hoang mang, bất ổn cho xã hội chăng? Không phải vô tình mà nhà Phật có dạy “ miệng ít ăn, tự dưng ít bệnh…”. Thưa Ngài “ bác học”, Ngài hãy lên thăm bệnh viện K – Hà Nội mà xem những mảnh đời tội nghiệp, những con số đáng sợ kia mà xem…
Nếu do sự suy diễn mà Ngài nói là nguyên nhân ung thư ở Việt Nam phát triển là do hút thuốc lá thì tôi xin suy diễn một thực tế ở quê tôi vùng đất trồng thuốc lào (một loại cây cùng họ với thuốc lá nhưng hút “ nặng” hơn thuốc lá có thể do nồng độ chất nicotin nhiều hơn), thứ thuốc mà đặc sệt những nhựa nicotin đến nỗi đổ nước điếu vào con gì là con ấy chết ngay. Ấy vậy mà bố mẹ tôi, các bác của tôi hút nó từ thủa nào không biết nhưng chưa thấy ai chết vì ung thư cả, trong khi tuổi thọ trung bình từ 80 – 85 tuổi. Ông bác ruột tôi nay đã 86 tuổi, cụ lẫn rồi nên vừa hút điếu thuốc này xong lại hút tiếp điếu kia, vậy mà không chừng cụ cũng phải khỏe đến tuổi 90 cho mà xem.
Không phải tôi đưa những ví dụ này ra để cổ vũ cho phong trào hút thuốc lào, thuốc lá đâu nhé! Nhưng tôi buộc phải đưa ra một so sánh để phản biện lại cái ý kiến của Ngài. Và, nếu cứ theo cái quan điểm của Ngài mà đúng thì vừa rồi Quốc Hội đưa hành vi sử dụng chất cấm vào thực phẩm, thức ăn chăn nuôi vào Bộ Luật hình sự là chưa cần thiết sao? Thay vì phải đưa hành vi hút thuốc lá, mua bán, vận chuyển, tàng trữ … thuốc lá vào danh mục tội phạm sao? Vì nó gây tăng nhanh căn bênh ung thư ở Việt Nam như Ngài khẳng định cơ mà? Bệnh ung thư là căn bệnh chết người mà chết người là đặc biệt nghiêm trọng, vậy thì nguyên nhân gây chết người phải được hình sự hóa chứ?
Nói cho thật công bằng thì “quy tội” cho nguyên nhân hàng đầu gây ung thư tăng nhanh ở Việt Nam là do thực phẩm bẩn hay thuốc lá cũng chỉ là định tính chứ không phải định lượng. Nhưng thuốc lá độc hại, không béo bổ thì ai cũng biết, muốn tránh là tránh được, còn hóa chất do bọn gian thương, lũ vô đạo đức vì lợi nhuận bất chính mà lén lút tẩm vào thực phẩm làm cho từ một bào thai đến người già không thể biết đường mà tránh thì “ quy tội hạng nhất” cho vấn đề này rất có lợi cho xã hội chứ sao. Đáng lẽ Ngài, tôi và chúng ta phải nên ủng hộ quan điểm này chứ?
Đã từ lâu tôi rất lo ngại một cuộc “ chiến tranh” ngầm đang xảy ra đó là “ sử dụng hóa chất độc hại Trung Quốc hủy hoại dần nòi giống và sức khỏe con người”! Một cuộc “ chiến tranh” về tai nạn giao thông!
Và tôi cũng rất mừng là cuối cùng thì Quốc Hội cũng nhìn ra, Bộ trưởng Đinh La Thăng cũng nhìn ra. Và tôi cũng cảm động khi Bộ trưởng Bộ NN&PTNT lên truyền hình xin rút lại lời nói lỡ…
Nhưng tôi lại rất buồn chính các Ngài nơi “ ngọn đèn tỏa sáng” lại chưa nhìn ra? Hãy bước ra khỏi mảng tối dưới chân cột đèn các Ngài nhé!

Văn Nguyễn

Phần nhận xét hiển thị trên trang

Vũng Áng là phần nổi của tảng băng chìm

Nguyễn Quang Dy - 

Sau Đại hội Đảng khóa XII và Quốc hội khóa XIV (còn đang tranh cãi) ban lãnh đạo mới của Việt Nam đang đứng trước những thách thức quá lớn so với năng lực thực sự của mình. Họ phải đối phó không những với ngân sách thâm hụt, kinh tế tụt hậu, văn hóa-xã hội suy thoái, mà còn với cải cách thể chế, cải thiện nhân quyền, điều chỉnh quan hệ với Trung-Mỹ trước vấn nạn Biển Đông. Tổng thống Obama sang thăm cuối tháng này cũng là một thử thách lớn. Chưa hết, thảm họa môi trường do hạn hán và ngập mặn tại đồng bằng sông Mekong chưa qua, thì thảm họa cá chết do nhiễm độc môi trường biển tại Miền Trung đã ập tới.  

Báo động: Mayday! 

Cách đây đúng hai năm, Trung Quốc đã đưa dàn khoan HD981 vào Biển Đông, gây ra cơn bão phản kháng và bạo động, đốt cháy nhiều dự án của Trung Quốc tại Bình Dương và Vũng Áng. Hôm nay, người dân Việt Nam lại biểu tình (nhưng ôn hòa) để bảo vệ môi trường đang bị hủy hoại ở Miền Trung, nghi là do dự án Formosa. Dù đúng hay không, những tai họa đang diễn ra ở Việt Nam hiện nay đều liên quan đến nhau, và có cùng mẫu số chung gồm 2 yếu tố cốt lõi là “Thể chế “ và “Trung Quốc”. Sự kiện tôm cá chết hàng loạt tại Vũng Áng (Hà Tĩnh) lan ra các tỉnh Miền Trung (theo hải lưu) không phải chỉ hủy hoại môi trường/môi sinh, đe dọa cuộc sống hàng triệu ngưòi dân làm ngư nghiệp và du lịch, mà còn thách thức năng lực và đánh giá thái độ ứng xử của ban lãnh đạo mới vẫn lúng túng và chậm chễ trước đòi hỏi cấp bách là “cải cách thể chế” và “thoát Trung”. Nếu không tháo gỡ được hai nút thắt cổ chai đó (là gốc) thì không thể đối phó được với các tai họa thay nhau ập tới (là ngọn).

Việc bộ trưởng Trần Hồng Hà xin lỗi dân và bắt Formosa đưa đường ống xả thải nổi lên cho dễ kiểm soát chỉ là “chữa cháy” để đối phó. Sau gần một tháng bị động và lúng túng, đây là một quyết định “muộn còn hơn không” (nhưng chưa chắc khả thi). Đã đến lúc cần báo động đỏ (red alert) như tình trạng khẩn cấp (emergency) để kêu gọi cộng đồng quốc tế cứu trợ nhân đạo và hỗ trợ kỹ thuật để đánh giá độc lập nguyên nhân và giải pháp nhằm đối phó hiệu quả hơn với thảm họa môi trường này, có nguy cơ lan xuống phía nam (đến tân Phú Quốc hay nước khác). Đồng thời, cần rút bài học kinh nghiệm để xem lại những dự án lớn khác cũng có rủi ro về môi trường. Sau vấn nạn cá chết (từ Vũng Áng), liệu có vấn nạn bùn đỏ (red mud) do bauxite Nhân Cơ, hay vấn nạn mây độc (toxic cloud) do nhiệt điện Vĩnh Tân 2)?   

Nói cách khác, những câu hỏi cơ bản và cấp bách như có chất độc gì, từ đâu thải ra, và ai chịu trách nhiệm, cần phải trả lời gấp để có biện pháp xử lý, nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Chúng ta cần quan tâm đến cả những vấn đề cốt lõi khác, như rủi ro tiềm ẩn về môi trường và an sinh xã hội; rủi ro tiềm ẩn về biểu tình hay bạo động do người dân tuyệt vọng; rủi ro tiềm ẩn về lợi ích kinh tế; rủi ro tiềm ẩn về an ninh quốc phòng và chủ quyền quốc gia. Đây là một dịp để xem ban lãnh đạo mới xử lý khủng hoảng thế nào (crisis management), không chỉ thảm họa môi trường mấy tỉnh Miền Trung (lan ra từ Vũng Áng), mà còn rủi ro tiềm ẩn từ các dự án lớn khác như bauxite Nhân Cơ & Tân Rai (Đắc Nông); nhiệt điện Vĩnh Tân 1/2/3 (Bình Thuận), và điện hạt nhân Ninh Thuận (hay đâu đó), còn đang tranh cãi.

Người ta hay nói, “không thể thay đổi được quá khứ, nhưng chúng ta có thể sắp xếp lại tương lai” (Dalai Lama). Nhưng tương lai Việt Nam lại phụ thuộc vào thái độ ứng xử của các bên liên quan (stakeholders) như chính phủ, doanh nghiệp, giới khoa học, giới báo chí, và dân… không chỉ đối với những gì đang diễn ra (là phần nổi) mà còn đối với nguy cơ tiểm ẩn (là phần chìm). Ngoài thảm họa môi trường (mà nhiều chuyên gia đã nói tới) hãy thử xem lại “thảm họa truyền thông” và những “bất cập” giữa các bên liên quan, đang làm cho cuộc khủng hoảng môi trường này (do con người tạo ra), càng thêm trầm trọng (đến mức báo động).    

Thảm họa truyền thông: Bát nháo (chaos)

Để xử lý khủng hoảng, đối phó với thảm họa môi trường, truyền thông rất quan trọng. Thông thường, phải phản ứng nhanh và khéo léo, phối hợp và chỉ đạo nhất quán để làm chủ tình thế, khoanh vùng làm rõ nguyên nhân để tập trung xử lý vấn đề chính, nhằm làm giảm thiểu rủi ro và sức ép. Nhưng dường như người ta đang làm ngược lại: thay vì phải nhanh thì rất chậm, thay vì khéo léo thì rất vụng về, thay vì làm rõ thì làm rối tung lên, thay vì làm giảm thiểu rủi ro và sức ép thì lại đổ thêm dầu vào lửa làm tăng sức ép và rủi ro. Tóm lại là thiếu chuyên nghiệp, không làm chủ được tình thế, không phối hợp và chỉ đạo nhất quán, lúng túng như “gà mắc tóc”, nên “ông nói gà bà nói vịt”.   

Đã gần một tháng kể từ khi người dân phát hiện cá chết với quy mô lớn (tổng cộng khoảng 80 tấn, trong đó Hà Tĩnh khoảng 10-15 tấn, Quảng Bình khoảng 25 tấn, Quảng Trị khoảng 30 tấn, Thừa Thiên-Huế khoảng 6000 con) kéo dài hơn 250km dọc bờ biển 4 tỉnh Miền Trung, các quan chức địa phương (và trung ương) phản ứng rất chậm, lúng túng và bị động, tránh né và im lặng (như không có chuyện gì xảy ra). Dù với động cơ hay lý do gì, thì đó là thái độ ứng xử không bình thường, không thể chấp nhận được (khi có thảm họa). Không cần phải là đảng viên gương mẫu, mà chỉ cần xét trách nhiệm công dân được ăn lương và bổng lộc nên phải có nghĩa vụ làm việc cho đất nước (thời nào hay xã hội nào cũng vậy). 

Đặc biệt, các quan chức tỉnh Hà Tĩnh (nơi có khu kinh tế Vũng Áng) đã lẩn tránh, viện cớ bận “kiện toàn nhân sự” và đón tiếp TBT. Khi các nhà báo gọi điện hỏi về hiện tượng cá chết, bí thư tỉnh ủy Lê Đình Sơn và chủ tịch UBND tỉnh Đặng Quốc Khánh đều từ chối trả lời, không hiểu do “quá bận” hay vì câu chuyện cá chết “nhạy cảm”! Theo báo Dân Trí, lãnh đạo tỉnh Hà Tĩnh đã “tàng hình” một cách khó hiểu trước thảm họa môi trường đang đe dọa cuộc sống người dân đang kêu cứu vô vọng, “họ bỏ mặc chúng tôi!”. Ngày 22/4/2016, TBT Nguyễn Phú Trọng và phái đoàn đến thăm Hà Tĩnh và dự án Formosa (tại Vũng Áng), nhưng cũng không hề thấy đề cập gì đến tai họa môi trường đang làm cá chết. Kể cũng lạ thật!

Theo VietnamNet (ngày 21/4/16), trước sức ép của dư luận, ông Phạm Khánh Ly (Vụ phó Vụ Nuôi trồng thủy sản, Bộ NN&PTNT) giải thích, “Đoàn công tác không vào kiểm tra tại KCN Vũng Áng được vì đây là KCN có yếu tố nước ngoài, đoàn không có thẩm quyền”. Phải chăng đấy là lý do chính đáng để lý giải sự bất lực. Nếu đúng là có “luật” như vậy thật (phải có lệnh của thủ tướng mới được vào kiểm tra) thì dự án Formosa quả là một “tô giới” (nhượng địa). Thời trước, những tô giới nước ngoài ở Trung Quốc có biển cấm “chó và người Trung Quốc không được vào”. Chẳng lẽ điều đó đang được lặp lại ở Việt Nam? Nếu không đúng thế, thì các quan chức Việt Nam không hiểu gì về “chủ quyền quốc gia” (do dốt) hoặc không làm đúng quyền hạn/nghĩa vụ của mình (do thiếu trách nhiệm).

Cá bắt đầu chết trắng biển từ ngày 6/4, nhưng mãi tới 20/4, ông Võ Tuấn Nhân (thứ trưởng Bộ TN&MT) mới yêu cầu chính quyền các địa phương “phải tổ chức tuyên truyền rộng rãi để người dân không sử dụng cá chết làm thực phẩm và thức ăn chăn nuôi.” Quá chậm! vì một số người dân đã bị ngộ độc phải nhập viện. Một số gian thương đã vận chuyển cá đi tiêu thụ tại các địa phương khác. Trong khi chưa có kết luận về mức độ nhiễm độc môi trường biển, ông Đặng Ngọc Sơn (Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Tĩnh) vẫn hồn nhiên, “Những loại hải sản vẫn đang sống thì người dân có thể ăn được, và yên tâm tắm biển”. Chẳng lẽ ông Sơn không biết mấy thợ lặn của dự án Sơn Dương đã phải vào viện? (và một người đã chết!). 

Ông Vũ Văn Tám (Thứ Trưởng Bộ NN&PTNT) và các quan chức khác xác nhận nguyên nhân cá chết nhiều như vậy là do nhiễm độc, với độc tố cực mạnh. Nhưng các cơ quan chức năng vẫn lúng túng chưa trả lời được 2 câu hỏi cơ bản (và đơn giản) là độc tố gì, và từ đâu ra? Trong khi đó, một lãnh đạo sở NN&PTNT Hà Tĩnh đã nói tại cuộc họp với lãnh đạo Bộ (20/4), “Chất độc đó đến Bộ cũng khó tìm ra?’’ Đây là thái độ thách thức, hay sự thật?  Trong khi đó, các nhà khoa học nói rằng các phòng thí nghiệm bình thường có thể tìm ra. Có lẽ vấn đề không phải là do độc tố dưới biển quá bí hiểm, mà do độc tố tư tưởng trong đầu.  

Trong cuộc họp liên bộ và liên tỉnh (ngày 24/4), phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng chỉ đạo, “phải xác định sớm nguyên nhân. Trách nhiệm này thuộc Bộ TN&MT phối hợp với Bộ NN& PTNT. Nếu chưa đủ khả năng thì thuê chuyên gia nước ngoài để có kết luận chính xác”. Ông Dũng kết luận, “Đây là lần đầu tiên xảy ra hiện tượng cá chết bất thường trên diện rộng. Chính vì thế, việc tập trung nghiên cứu nguyên nhân, khắc phục của các cơ quan chuyên môn rất bị động, lúng túng”. Có lẽ vị tân phó thủ tướng thật thà này cũng bị động, lúng túng.

Ông Hoàng Dương Tùng (Phó Tổng cục trưởng TC Môi trường, Bộ TN&MT) cho biết, “tính đến thời điểm hiện tại, Formosa chưa được cấp phép xả thải xuống biển. Hiện các cơ quan chức năng của Bộ vẫn đang tiến hành các bước thủ tục kiểm tra, thẩm định cần thiết. Nếu hệ thống xử lý nước thải, xả thải này đạt tiêu chuẩn thì mới được cấp phép hoạt động”. Nhưng trong cuộc họp tại Hà Tĩnh (chiều 23/4), ông Võ Tuấn Nhân (Thứ trưởng Bộ TN&MT) lại khẳng định, “đường ống dẫn nước thải ngầm đổ ra biển của Formosa đã được Bộ TN&MT cấp phép theo đúng quy định pháp luật”. Ông Dương còn cho biết lưu lượng xả thải mỗi ngày là 12.000m3. Theo báo Tuổi Trẻ (30/4) ông Trần Hồng Hà (bộ trưởng bộ TN&MT) lại khẳng định ngược lại, “Việt Nam không cho phép Formosa thiết lập hệ thống xả thải đặt ngầm dưới biển… phải buộc Formosa đưa đường ống ngầm này lên để thuận tiện cho việc theo dói giám sát”. Không biết điều gì đang diễn ra, chỉ thấy “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”. Bó tay!

Lý giải về phản ứng lúng túng và chậm trễ nói trên, tiến sĩ Nguyễn Chu Hồi (chủ tịch Hội Thiên nhiên và Môi trường) nói, “Khi cá chết hàng loạt, ban đầu người ta cứ nghĩ đó là một việc không quá nghiêm trọng, cử vài anh xuống kiểm tra, về làm cái báo cáo tình hình, nên không phát hiện, không phỏng vấn sâu người dân. Khi sự việc nóng lên, cách vào cuộc lại có vấn đề. Phản ứng của các cơ quan khoa học lại theo kiểu giải quyết tình thế”.

Còn về nguyên nhân cá chết, ông Hồi nói, “Các ý kiến chuyên gia tập trung nghi vấn vào hệ thống xả thải khổng lồ của Formosa là có cơ sở. Lãnh đạo Bộ TN&MT đã vội vã cho rằng việc làm đó nằm trong thiết kế và được bộ này cấp phép, nhưng không mảy may đề cập đến nó có đáng nghi ngờ hay không, các cơ quan quản lý nhà nước có thiếu quy trình giám sát mức độ tuân thủ cam kết của Formosa hay không… Ngay từ đầu tôi đã định hướng xuất phát nguồn gây ô nhiễm nằm ở phía bắc Hà Tĩnh và cụ thể hơn là Vũng Áng…”

Trong khi cần thông tin kịp thời để hạn chế rủi ro và giải tỏa bức xúc của dư luận, thì các quan chức vẫn tìm cách bưng bít thông tin (như một thói quen cũ). Trong cuộc họp liên bộ và liên tỉnh tại Hà Tĩnh (23/4) báo chí không được phép tham dự. Nhưng tại cuộc họp báo sau đó, các quan chức đại diện chính quyền trung ương và địa phương “thi nhau nhắc nhở” giới truyền thông nên thông tin sự việc một cách “có chừng mực”, không làm tình hình thêm phức tạp, gây hoang mang trong nhân dân, dẫn đến thiệt hại cho nhân dân. Thậm chí có quan chức còn dọa, “nếu không khéo” thì sẽ ảnh hưởng đến xuất khẩu hải sản. Trong thời đại internet và truyền thông trực tuyến mà vẫn tư duy như vậy thì nguy quá.     

Trong khi dư luận đang bức xúc vì chính quyền chậm chễ và nghi vấn bao che cho Formosa thì ông Chu Xuân Phong (phó phòng đối ngoại Formosa) đã có phát biểu gây sốc khi tự tin và dõng dạc trả lời phỏng vấn VTC News (sáng 25/4) như đưa ra một tối hậu thư, “tôi công nhận việc xả thải là ít nhiều có ảnh thưởng đến môi trường, nước xả thải ra hòa lẫn với nước biển chắc chắn làm thay đổi môi trường, ca tôm ít đi là điều đương nhiên…Trước khi xây dựng dự án này thì công ty phải xin phép nhà nước Việt Nam. Nhiều khi được cái nọ mất cái kia, đây là tôi nói thật lòng. Hôm nay nhà nước mình muốn cho ngư dân đánh bắt ở đây hay là chọn cái nhà máy thép ở đây, đương nhiên nhà nước phải có sự cân nhắc…Nếu xả thải thì đương nhiên sẽ thay đổi sinh học ở đây, ở vùng biển quanh đây… Hai cái này mình phải lựa chọn một, tôi muốn bắt cá bắt tôm hay tôi muốn xây dựng một ngành thép hiện đại…cứ chọn đi! Nếu chọn cả hai thì làm thủ tướng cũng không giải quyết được!”

Không biết ông Phàm thật thà hay ngu ngốc, chỉ biết ông ta đã đổ thêm dầu vào lửa. Và tai hại hơn nữa là ông ta đã nói toạc móng heo (như vạch áo cho người xem lưng) trong khi các quan chức Việt Nam còn loanh quanh úp mở và hoãn binh để đối phó. Nói cách khác, ông Phàm đã gián tiếp khẳng định rằng chính quyền Việt Nam đã ý thức được rủi ro và hậu quả nghiêm trọng này, nhưng vẫn làm ngơ mà ký văn bản cho phép Formosa triển khai dự án (tức là đánh đổi). Đây là một sự thật mà ông Phàm đã gián tiếp thừa nhận (dù vô tình hay hữu ý). Người ta hay gọi hiện tượng lỡ lời này là “Freudian slip” (ngoài kịch bản). 

Ngay lập tức, tiến sĩ Lê Đăng Doanh (nguyên viện trưởng Viện Nghiên Cứu Quản lý Kinh tế TƯ) đã “nổ súng” bằng một loạt đạn sát thương và dẫn đường (trailblazers), “Tôi phản đối tuyên bố đầy thách thức và có tính chất đầy xúc phạm đến đất nước Việt Nam của vị giám đốc doanh nghiệp trên. Dù chúng ta chưa có kết luận chính xác vụ việc, nhưng việc một doanh nghiệp tuyên bố như vậy không thể chấp nhận được… Chúng ta không thể có lựa chọn hy sinh tài nguyên môi trường, đó là sự vi phạm công ước quốc tế về môi trường…”

Phản ánh dư luận bất bình của cả nước, ông Doanh bức xúc lên án, “Dù chưa xác định chính xác nguyên nhân, nhưng tuyên bố này là thái độ bàng quan trước vấn nạn của một đất nước. Thái độ thách thức của nhà đầu tư đối với người Việt Nam là không thích hợp. Tôi được biết, trước đó, Formosa đã nhập một lượng lớn các chất độc và cực độc về Việt Nam để súc rửa đường ống. Chúng ta phải yêu cầu họ báo cáo số chất độc đó đi đâu? Ai cho phép họ nhập về… Đây là hệ quả rất nghiêm trọng khi chúng ta quá nuông chiều các tập đoàn, các doanh nghiệp ngoại… Không thể nào để cho một nhà đầu tư tuyên bố thay Việt Nam chọn thép để đánh đổi lấy sự mất đi của tài nguyên thiên nhiên. Cái giá đó quá đắt và chúng ta sẽ kể lại cho hậu thế như thế nào đây... Ông Doanh kết luận, nếu kết luận điều tra đúng với thực tế, chúng ta hoàn toàn có quyền khởi kiện. Khi đó, họ không chỉ vi phạm các quy định pháp luật Việt Nam mà còn vi phạm các công ước quốc tế về bảo vệ các sinh vật biển”.

Không phải chỉ có ông Lê Đăng Doanh, mà hầu hết những người Việt Nam hiểu biết và có lòng tự trọng đều bức xúc và phẫn nộ trước thái độ ngạo mạn và thách thức của đại diện Formosa, cũng như thái độ nhu nhược và vô trách nhiệm của chính quyền. Tiến sĩ Lưu Bích Hồ (nguyên viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Bộ Kế hoạch và Đầu tư) tuy tuổi đã cao, nhưng quá bức xúc phải lên tiếng, “Tôi nghe mà rất bất bình, chúng ta đặt ra yêu cầu đầu tư luôn gắn bảo vệ môi trường, ai cũng vậy, doanh nghiệp trong nước phải làm, doanh nghiệp nhà nước càng phải làm mà doanh nghiệp nước ngoài càng phải thực thi tốt hơn vì họ đến từ nước phát triển hơn chúng ta… Không thể chấp nhận được thông điệp chọn 1 trong 2, điều này không đúng với chủ trương thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam. Không thể và không ai có quyền bắt Việt Nam phải chọn 1 trong 2, đánh đổi kinh tế để hy sinh điều kiện sống…”

Xã luận báo PetroTimes (ngày 25/04/2016) còn đề xuất cụ thể, “Bộ Công an nên mở chuyên án và yêu cầu sự phối hợp của cảnh sát môi trường các tỉnh nêu trên. Trong quá trình điều tra chuyên án này, có 2 việc chính mà cơ quan công an phải làm rõ: Đó là phát hiện và xử lý các tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm, phá hoại môi trường. Sau đó là xử lý các cá nhân, tổ chức bao che cho người vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường hoặc thiếu trách nhiệm để xảy ra ô nhiễm, sự cố môi trường. Đặt giả thiết nếu đúng là Formosa gây ô nhiễm, đương nhiên công ty này sẽ bị xử lý, nhưng các cơ quan chức năng, các cơ quan kiểm soát môi trường ở Hà Tĩnh cũng khó có thể tránh được việc phải chịu trách nhiệm…”

Chiều 26/4, lãnh đạo Formosa Hà Tĩnh đã tổ chức họp báo, nhưng chỉ kéo dài khoảng 30 phút rồi đột ngột kết thúc trước sự ngỡ ngàng của các phóng viên tham dự, với lý do “bận làm việc với lãnh đạo Hà Tĩnh” (còn báo chí chắc không quan trọng?). Về phát biểu của ông Chu Xuân Phàm, ông Trương Phục Ninh (Phó TGĐ Formosa) nói phát biểu của ông Phàm “làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới mối quan hệ tốt đẹp giữa Formosa với chính quyền Hà Tĩnh và Chính phủ Việt Nam” (tại sao không nhắc gì đến người dân?) và ngụy biện, “đây là ý kiến cá nhân của ông Phàm và công ty sẽ xử phạt nghiêm khắc” (vì ông này “lỡ lời” nói ra sự thật?). Họ không lý giải gì về hệ thống xả thải cũng như việc kiểm soát nước thải trước khi đổ ra biển thế nào, mà chỉ nói vấn đề cá chết hàng loạt với nước thải của Formosa có liên quan hay không “phải đợi các cơ quan của Việt Nam kết luận”. (Chắc họ tin kết luận đó có lợi cho họ?). Chắc họ nghĩ rằng chỉ cần cúi đầu xin lỗi cho qua chuyện (và tiếp tục hối lộ ai đó) là có thể xoa dịu hay bịt miệng được dư luận đang bất bình. Điều này nghe có vẻ phi lý, nhưng đáng tiếc đó có thể là sự thật đáng buồn. (Như một kịch bản đã được thỏa thuận ngầm từ trước).

Cuộc họp báo tối 27/04/2016 của bộ TN&MT còn kịch tính hơn cả họp báo của Formosa (ngày hôm trước), vì chỉ kéo dài khoảng 10 phút sau khi hàng trăm phóng viên chờ đợi hơn nửa ngày (trong khi đại diện 7 bộ và các viện họp kín). Sau khi thông báo hoãn họp, ông Võ Tuấn Nhân (thứ trưởng bộ TN&MT) lại quyết định họp báo để công bố “kết quả điều tra” nguyên nhân cá chết, bằng một thông báo cụt lủn rất vô lý và vô cảm, “có hai nhóm nguyên tố chính: Một là do tác động của độc tố hoá học của con người và trên biển, và hai là do tác động của hiện tượng tảo nở hoa hay thủy triều đỏ…Hiện chưa thấy mối liên hệ giữa hoạt động của Formosa với tình trạng cá chết hàng loạt này… Các cơ quan chuyên môn sẽ tiếp tục nghiên cứu theo 2 hướng kể trên. Nếu cần thiết sẽ mời chuyên gia quốc tế kiểm chứng”.

Dư luận cho đó là một cuộc họp báo “kỳ quặc có một không hai”. Bất chấp dư luận đang bức xúc và bất bình về nguyên nhân của tai họa môi trường làm cá chết hàng loạt, thì ông Nhân đã đổ thêm dầu vào lửa (không khác gì ông Chu Xuân Phàm). Tại sao họ lại giống nhau thế? Ông Nhân không đưa ra được kết quả cụ thể nào (dù sau một tháng) mà còn đánh lạc hướng dư luận về nguyên nhân cá chết (do “thủy triều đỏ”) để bao che cho Formosa là nghi phạm chính (prime suspect), bằng cách giải thích ngớ ngẩn để dư luận phản ứng. Có người nghi vấn phải chăng đây là kế hoãn binh để nghi phạm có thời gian xóa dấu vết? Kỳ quặc hơn nữa là khi một phóng viên báo Thanh Niên hỏi nguyên nhân cá chết có phải do nhiễm độc, ông Nhân đã hoảng hốt ngắt lời không cho hỏi tiếp, và nói câu hỏi đó “làm tổn hại đất nước mình”. Hóa ra kẻ làm “tổn hại đất nước mình” không phải Formosa mà là các nhà báo?

Tiếp theo tuyên bố hùng hồn (nhưng hơi đơn độc) của tân thủ tướng NXP “vào cuộc” và “xử lý nghiêm”, và trước mong đợi của dư luận đang bức xúc như cái nồi áp suất khổng lồ, thì cuộc họp báo của ông thứ trưởng bộ TN&MT là một cú “hẫng hụt” (anti-climax) như trong một vở kịch tồi vì thiếu kịch bản. Không hiểu đây là màn kịch của một trò chơi cao tay để kích động dư luận, nhằm sử dụng dự án Vũng Áng để đánh tiếp ông 3X, hay đây là kết quả can thiệp vội vã và thô bạo của ông bạn láng giềng lớn muôn bảo vệ dự án này đang bị đe dọa (có thể “mất kiểm soát”). Nếu là kịch bản thứ hai thì đó là một tin xấu (bad news). Liệu có phải trong khi dòng hải lưu tại Biển Đông đang chảy về phía Nam, thì dòng hải lưu của Đảng vẫn tiếp tục chảy về phía Bắc? (mặc dù ban lãnh đạo đang chuẩn bị đón ông Obama).

Cuộc họp kín (ngày 27/4) giữa đại diện 7 bộ và mấy viện, kéo dài nhiều giờ chắc có nhiều ý kiến tranh cãi khác nhau (như “tay phải tay trái”), nhưng dường như đã bị một sức ép nào đó áp đặt từ trên xuống (hay từ ngoài vào). Tại sao kết luận và cách ứng xử của ông thứ trưởng bộ TN&MT lại “kỳ quặc” như vậy? Thực ra, ông Nhân cũng chỉ là nạn nhân phải “đổ vỏ” cho những người khác (mà bộ TN&MT là một tội đồ). Dù đây là một vở kịch tồi (khó chấp nhận) thì nó cũng phản ánh một thực tế đáng buồn là “cải cách thể chế” và “thoát Trung” (tuy cấp bách) vẫn là những mục tiêu rất khó thực hiện vào lúc này. Nó lý giải sự lúng túng và bất lực đến thảm hại của chính quyền trước một tai họa môi trường với quy mô quốc gia, mà lẽ ra chính phủ đã phải ban bố “tình trạng khẩn cấp” (emergency) để kêu gọi cộng đồng quốc tế cứu trợ. Thực ra tai họa này còn nguy hiểm hơn cả một trận động đất lớn.

Thảm họa môi trường: Đẳng tử (slow death)

Tôi muốn chúng ta vinh danh những người dân lao động bình thường nhưng dũng cảm, đã tự nguyện đóng góp trách nhiệm của mình để rung tiếng chuông báo động, trong khi những người có trách nhiệm lại thờ ơ và vô cảm. Đó là Ngư dân Nguyễn Xuân Thành (36 tuổi) trú tại Kỳ Anh (Hà Tĩnh) là người đã lặn xuống biển (ngày 4/4) và phát hiện ra đường ống xả thải khổng lồ của dự án Formosa đang phun nước thải “có màu vàng đục, nhừa nhựa, mùi hôi thối, khi ngửi thì cảm thấy rất ngạt thở”. Sau khi phát hiện đường ống trên, anh đã tới Đồn biên phòng Đèo Ngang trình báo, và vẽ lại sơ đồ và vị trí của đường ống…”

Đó là anh Hoàng Văn Đoán đã tự nguyện lặn xuống biển ghi hình đường ống ngầm này. Anh Đoán kể cụ thể, “Họ dùng đá đè lên những ống này để dân không thể nhìn thấy được. Trong đó còn có 3 ống to và cao khoảng 2 mét phía trên đậy nắp cao su, mỗi lần xả ra thì nắp cao su lại bung lên, còn khi không xả thải thì ống cao su này đậy nắp ống lại. Mới hôm qua tôi lặn xuống thì không còn thấy họ xả nữa, có lẽ là sau khi có tin trên báo thì họ đã cho ngừng xả rồi”.  Hiện nay anh Thành đang phải lẩn trốn (vì bị áp lực). Có ai bảo vệ họ không?

Không phải chỉ có tôm cá, chim muông, cây cối bị chết, mà tính mạng con người cũng đang bị đe dọa. Đến nay đã có một thợ lặn của nhà thầu dự án Formosa đã chết (anh Ngây). Một số thợ lặn khác đang điều trị ở bệnh viện vì bị nhiễm độc. Ngày 15/4/2016 tại dự án Formosa, nhiều công nhân đã bị ngộ độc thực phẩm tại nhà bếp của dự án, làm 29 người phải nhập viện, và nhiều người khác có dấu hiệu bị nhiễm độc nhưng nhẹ hơn. Đáng lưu ý là quá trình nhiễm độc của họ diễn ra từ từ chứ không đồng loạt như ngộ độc thực phẩm.

Trấn an dư luận là cần thiết, nhưng trấn an bằng cách bưng bít sự thật trong trường hợp xảy ra thảm họa môi trường quy mô lớn, trong khi chính phủ đang kêu gọi cộng đồng quốc tế cứu trợ khẩn cấp, có thể nguy hiểm và phản tác dụng. Có thể các quan chức ăn hải sản và tắm biển để nêu gương là do chỉ đạo, nhưng không phải là ý hay. Chắc dư luận quốc tế cũng như trong nước sẽ không chấp nhận những cách ứng xử thiếu khoa học và thiếu trách nhiệm đó. Hoặc là do một số người vẫn chưa ý thức được quy mô to lớn và tính chất nguy hiểm của thảm họa môi trường biển Miền Trung lần này nên “điếc không sợ súng”, hoặc là do họ biết nhưng vẫn lờ đi vì động cơ riêng (phải giấu), thì đều phải chịu trách nhiệm về hệ quả.

Dù muốn tin hay không thì thảm họa môi trường biển Vũng Áng có thể biến thành thảm họa Vịnh Minamata (Nhật Bản). Hãy đọc lại hồ sơ Minamata (1932-1968) và hồ sơ Formosa ở Campuchia (1998) và Formosa ở Mỹ (2009) để xem Formosa và Chisso có gì khác/giống nhau. Công ty Chisso đã sử dụng thủy ngân làm xúc tác để sản xuất acetaldehyde, axit acetic và các chất dẻo. Trong quá trình sản xuất, methyl thủy ngân được sinh ra đã được đổ thẳng xuống vịnh Minamata mà không qua xử lý. Chỉ vì lợi ích kinh tế mà Chisso đã bỏ qua bảo vệ môi trường nên người Nhật đã phải trả giá quá đắt và quá lâu cho tai họa môi trường Minamata (đến tận bây giờ), như một bài học cảnh tỉnh cho nhiều người khác.

Formosa (và những nhà đầu tư khác) đến Việt Nam kinh doanh vì lợi ích của họ, chứ đâu phải vì Việt Nam (hay vì Hà Tĩnh). Hầu hết họ không quan tâm bảo vệ môi trường (vì rât tốn kém), trừ khi ta đủ năng lực buộc họ phải làm như vậy. Hình như chẳng ai đếm xỉa đến trách nhiệm cộng đồng hay cam kết bảo vệ môi trường của Formosa trong dự án này. Họ cứ nói là làm “đúng luật Việt Nam”, nhưng là luật nào, theo tiêu chí nào, có phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế không? Đây là dịp để hai bên rà soát lại (cả văn bản lẫn thực hiện) có sự giám sát của bên thứ ba độc lập (third party independent inspectors). Chính lỗ hổng này dẫn đến phát biểu gây sốc của ông Chu Xuân Phàm, vì lâu nay ông ấy hiểu như vậy. Nếu không tại sao ông ấy lại có thái độ ngạo mạn  như vậy? Có lẽ vì chính quyền Hà Tĩnh (và trung ương) quá “nuông chiều” mà không ràng buộc họ bằng những cam kết môi trường và trách nhiệm xã hội. Qua sự việc này, Sở TN&MT Hà Tĩnh đã không làm tròn trách nhiệm giám sát đối với Formosa. Liệu Sở có nắm  được Formosa đã xả ra biển những chất gì, có phù hợp với tiêu chí không? Không thể cứ nói khống là họ “làm đúng luật và đúng quy định” là xong. Việt Nam còn thua kém cả Campuchia!  Sở TN&MT phải chịu trách nhiệm chính trong thảm họa môi trường này.   

Không biết trong quá trình thẩm định đối tác và dự án (due diligence) các quan chức tỉnh (và trung ương) có tìm hiểu kỹ “lý lịch môi trường” của Formosa không? Họ dựa trên các tiêu chí gì để đánh giá đối tác, hay chỉ quan tâm đến kinh phí khủng (nhiều tỷ USD) là lóa mắt. Đối với các nhà đầu tư Đài Loan (đặc biệt là Trung Quốc) lại càng phải cảnh giác về lý lịch môi trường của họ. Hãy xem họ đã phá hủy môi trường Trung Quốc như thế nào, nếu không muốn họ tiếp tục biến Việt Nam thành bãi đổ rác, và hủy hoại môi sinh/môi trường, chỉ vì lợi ích trước mắt, để lại di họa lâu dài. Nếu bây giờ vẫn chưa biết rõ lý lịch môi trường của Formosa thì hãy tham khảo người Campuchia hay người Mỹ) là khắc biết.

Năm 1998, Formosa đã “xuất khẩu” sang Campuchia hơn 3.000 tấn rác nhiễm độc thủy ngân, do tàu Chang-Shun chuyển đến Sihanoukville. Một công nhân bến cảng dọn dẹp hầm tàu Chang-Shun đã phải nhập viện và chết ngay sau đó. Khi tin tức lộ ra là số rác thải này chứa thủy ngân, hàng chục ngàn người hoảng sợ đã rời bỏ thành phố, và tức giận đập phá các công sở. Cuộc bạo động này đã làm chết nhiều người. Người phát ngôn Formosa nói rằng rác chỉ nhiễm thủy ngân “hơi vượt mức quy định một chút” (0,2 PPM). Nhưng khi Campuchia gửi mẫu rác sang Hong Kong xét nghiệm thì kết quả ở mức nguy hiểm (10971 PPM!) Chính phủ Campuchia  đã điều tra ra và buộc tội Formosa hối lộ 3 triệu USD các quan chức địa phương để vận chuyển rác trót lọt, đã bắt Formosa bồi thường, xin lỗi và chuyển số rác thải này về Đài Loan. Hơn 30 quan chức địa phương CPC đã bị kỷ luật trong vụ này. 

Tại các bang Texas và Louisiana (Mỹ), các nhà máy của Formosa đã bị phát hiện xả các chất độc dichloroethane (EDC), dioxin, và chroroform vào đất, nước ngầm, và sông Mississippi. Năm 2009, Formosa bị Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa kỳ (EPA) phạt 2,8 triệu USD, đồng thời bị buộc phải chi 10 triệu USD để khắc phục hậu quả ô nhiễm môi trường tại hai bang Texas và Louisiana. Hồ sơ môi trường của Formosa “nổi tiếng” đến nỗi đã trở thành ví dụ minh họa trong bộ sách giáo khoa Luật Môi trường của Barry Hill tại Mỹ (Environmental Justice, Legal Theory and Practice, Barry Hill, 3rd Edition, 2014). Chính vì vậy mà ông Lee Chih-Tsuen (CEO của Formosa) đã phải nhận “giải thưởng hành tinh đen” năm 2009.

Công ty Formosa Ha Tinh (Cayman) Limited được thành lập và mua lại 100% cổ phần của FHS. Các cổ đông của FHS thay vì sở hữu trực tiếp thì nay sở hữu gián tiếp qua Formosa Ha Tinh được thành lập tại quần đảo Cayman (một trong ba thiên đường trốn thuế lớn nhất thế giới). Việc tái cấu trúc sở hữu giúp cho các cổ đông của FHS thuận tiện hơn trong việc mua/bán cổ phần. Ngoài ra pháp nhân thành lập tại Cayman còn có thể dễ dàng niêm yết tại những thị trường chứng khoán hàng đầu thế giới như Mỹ hay Hongkong.

Nếu những người trong chính quyền (Hà Tĩnh hay TW) liên quan đến việc cấp phép và bảo kê cho Formosa (như nhóm lợi ích) nghĩ rằng họ có thể im lặng cho qua chuyện, hoặc dựa vào thế lực nào đó để tiếp tục bịt miệng dư luận như trước, thì họ nhầm. Khi sự việc vỡ lở và diễn biến khôn lường trong một cuộc khủng hoảng môi trường với quy mô lớn thì không ai có thể bưng bít được thông tin hay chùm chăn để tự giải quyết. Nếu vì tham (“cố đấm ăn xôi”) hay vì liều (“đâm lao phải theo lao”) thì sẽ nguy hiểm cho cộng đồng và cho chính họ (hay họ hàng và người thân). Họ có thể bị biến thành “vật tế thần” trong bối cảnh đấu tranh quyền lực còn tiếp diễn, và khi người dân quá bức xúc và tuyệt vọng mà “tức nước vỡ bờ” xuống đường biểu tình hay bạo động. Điều đó đã từng xảy ra tại Campuchia (năm 1998).   

Theo các nhà khoa học, vào thời điểm này khi gió Tây Nam đưa dòng nước biển (tầng nông) qua phía đảo Hải Nam, nên hiện tượng cá chết chưa kịp lan xuống Nam Trung Bộ. Hơn nữa nguyên nhân làm cá chết là do độc tố trong nước thải đổ ra biển hầu hết có tỷ trọng nặng hơn nước biển, nên lắng xuống đáy làm cá dưới tầng sâu bị chết nhiều. Vì vậy, dựa vào “thủy triều đỏ” để lý giải cá chết là do rong tảo trôi nổi trên biển (tầng nông) là không logic và không thuyết phục. Theo quy luật dòng hải lưu chảy theo mùa và khí hậu biển như trên, thì chất độc trong nước biển không chỉ tồn tại ở vùng biển 4-5 tỉnh Miền Trung (như hiện nay) mà còn có nguy cơ tiếp tục di chuyển xuống phía Nam, đến tận Phú Quốc. Vì vậy, Thảm họa môi trường này cực kì lớn đối với cả nước, với hệ quả trực tiếp và gián tiếp khôn lường.

Theo chuyên gia Nguyễn Minh Quang, nước thải từ đường ống ngầm có chứa ammonia (NH₃)/ammomium (NH₄⁺) ở nồng độ cao.  Có hai bằng chứng vững chắc và đáng tin cậy để kết luận như thế. Thứ nhất, Formosa là một nhà máy luyện thép, nên phải luyện than đá thành than coke.  Nước thải trong quá trình này chứa nhiều chất ô nhiễm vô cơ, trong đó có ammonia (NH₃) ở nồng độ cao. Theo một nghiên cứu, nồng độ của ammonia (NH₃-N) trong nước thải từ tiến trình luyện than coke thay đổi từ 230 đến 668 milligrams per liter (mg/L). Thứ hai, kết quả phân tích mẫu nước thu thập ở khu vực đầm Lập An (Lăng Cô) cho thấy nồng độ của ammomium (NH₄⁺-N) trong nước biển vượt quá tiêu chuẩn (khoảng 0,4 mg/L so với 0,1 mg/L). Trong thực tế, nồng độ của ammonia (NH₃) trong nước biển cao hơn rất nhiều vì chỉ có một phần rất nhỏ ammonia biến thành ammonium (NH₄⁺). Như vậy, sự có mặt của ammonia trong nước biển phù hợp với sự có mặt của ammonia trong nước thải từ dự án Formosa.

Trong khi Biển Đông lại đang dậy sóng, đe dọa chủ quyền quốc gia và cuộc sống của ngư dân, trong khi đồng bằng sông Mekong đang bị khô hạn và ngập mặn, đe dọa vựa lúa của cả nước, thì bờ biển các tỉnh Miền Trung lại bị nhiễm độc, đe dọa nguồn sống của hàng triệu ngưòi, bởi thảm họa môi trường do con người gây ra. Có lẽ người dân đã quá quen (và mất lòng tin) vào cách giải thích vô lý và thái độ ứng xử vô cảm của lãnh đạo các cấp có thẩm quyền (nhưng vô trách nhiệm). Người dân đang kêu cứu tuyệt vọng, “họ bỏ mặc chúng tôi!”. Lúc này người dân vùng bị nạn cần được trợ giúp kịp thời bởi các tổ chức dân sự trong nước và quốc tế. Thảm họa này, cần được “xã hội hóa” và “quốc tế hóa” nhằm giúp điều tra nguyên nhân và cứu trợ nhân đạo kịp thời (để tránh bạo động khi người dân tuyệt vọng). Không sợ nguy cơ “thủy triều đỏ” trên biển, mà nên sợ nguy cơ “thủy triều đỏ trên bờ”.  

Những tảng băng chìm: Quá rủi ro (high risks)

Rủi ro tiềm ẩn về môi trường:

Một khu kinh tế lớn như Vũng Áng với những ngành công nghiệp nặng (như luyện thép) có nguy cơ rất lớn về ô nhiễm môi trường, đe dọa nền kinh tế biển, nhất là khi vẫn chấp nhận công nghệ lạc hậu của Trung Quốc. Theo số liệu thống kê, để sản xuất được một tấn thép thô bằng công nghệ lò cao, sẽ phải thải ra hơn 585 kg chất thải rắn, trong đó có 455 kg xỉ. Đồng thời, để sản xuất mỗi tấn thép thô sẽ tạo ra 3m3 nước thải độc hại. Với công suất 10,5 triệu tấn thép/năm (giai đoạn 1), Formosa có thể thải ra hơn 31 triệu m3 nước thải độc hại và 6 triệu tấn chất thải rắn nếu không qua xử lý. Ngoài ra, lượng khí thải ra từ việc sản xuất 1 tấn thép thô có 2,3 tấn CO2, cùng các loại khí CO, SO2, NOx, bụi và bụi kim loại....

Hiện nay, nước biển tại các tỉnh Miền Trung đã và đang chứa một lượng hóa chất cực độc có thể giết mọi sinh vật (kể cả người). Không phải chỉ có các loài thủy sinh dưới biển (như tôm, cá, cua, ngêu, sò), mà các loài chim biển trên bờ (như đảo chim “Hòn Gió”) và rừng ngập mặn (như sú vẹt) đã và đang chết với quy mô lớn. Nếu người dân các tỉnh Miền Trung không dám ăn tôm cá, không dám tắm biển (vì sợ ngộ độc) thì ngành hải sản và du lịch Việt Nam sẽ tiêu điều. Khi hàng triệu ngư dân không có việc làm để kiếm sống, sẽ tuyệt vọng kéo về thành phố thì đất nước này sẽ bất ổn. Điều đó tiềm ẩn một tai họa khôn lường.    

Trong lúc chờ kết luận chính thức của chính phủ, chúng ta có thể dựa vào kết quả xét nghiệp sơ bộ của sở NN&PTNT Thừa Thiên-Huế, kết hợp với kết quả xét nghiệp độc lập tại nước ngoài của một số nhà nghiên cứu, và ý kiến đóng góp của các chuyên gia trong/ngoài nước để đánh giá và kết luận sơ bộ, làm cơ sở để hạn chế rủi ro và giảm thiểu tâm trạng bức xúc của người dân. Tuy các ý kiến còn có điểm khác nhau, nhưng đều khẳng định cá chết là do nhiễm độc bởi các độc tố trong nước biển như:kim loại nặng, cyanide, hoặc ammonia.  

Trong trường hợp xấu nhất, Vũng Áng có nguy cơ trở thành Vịnh Minamata (Nhật Bản) là một thảm họa về môi trường, được Nhật Bản và thế giới ghi nhận như một bài học điển hình để cảnh báo. Tại Minamata, hàng ngàn người đã bị chết và hàng vạn người đã bị tàn phế do nhiễm độc kim loại nặng (thủy ngân hữu cơ) bị xả thải ra môi trường biển mà không được xử lý, không có giám sát và kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến hệ quả lâu dài và nan giải cho môi trường/môi sinh, sức khỏe con người, làm thiệt hại lớn về kinh tế và xã hội …

Rủi ro tiềm ẩn về lợi ích kinh tế:

Tại Diễn đàn Kinh tế Biển (tại Hà Tĩnh, 7/6/2013) ông Chu Phạm Ngọc Hiển (Thứ trưởng Bộ TN&MT) cho biết, mục tiêu của Việt Nam đến năm 2020, kinh tế biển sẽ đóng góp 53-55% GDP. Ông Hiền sẽ nói thế nào sau thảm họa môi trường này? Chắc chắn VN sẽ mất một nguồn thu lớn cùng thương hiệu xuất khẩu hải sản (ước tính mỗi năm khoảng 7 tỷ USD). Bên cạch đó, gần như chắc chắn các địa phương này sẽ thất thu lớn về nguồn khách du lịch (cả nước ngoài lẫn trong nước). Trong thời đại internet, hy vọng có thể bưng bít thông tin và tuyên truyền theo kiểu tuyên huấn để trấn an dư luận là ngớ ngẩn và phản tác dụng.

Ngoài ra, còn một rủi ro tiềm ẩn khác là có thể bị thất thoát tài nguyên (như kim loại quý) do bị khai thác trộm mà không biết. Tuy chưa có chứng cớ, nhưng đây là một nghi vấn cần xác minh. Theo các nhà khoa học, đá ở khu vực Vũng Áng rất giống loại đá phosphorite, và nước thải từ dự án Formosa rất giống nước thải từ quá trình khai thác vàng. Khi khai thác đá phosphorite, sẽ giải thoát một lượng lớn PO4, ion Ag cũng như một số kim loại nặng vào nước thải. Được biết tại khu vực Miền Trung có nhiều mỏ vàng và kim lọai quý hiếm, do đó khả năng chất thải từ việc khai thác vàng và kim loại quí hiếm cũng không phải thấp.  

Trong kỹ thuật khai thác mỏ kim loại, NaCN thường dùng để chiết xuất vàng và các kim loại quí hiếm.  Thí dụ trong trường hợp chiết xuất vàng từ quặng, NaCN giúp biến vàng thành chất có thể tan trong nước theo phản ứng sau và đồng thời sản xuất NaOH, một bazơ mạnh theo phương trình sau: 4 Au + 8 NaCN + O₂ + 2 H₂O → 4 Na[Au(CN)₂] + 4 NaOH. NaCN là một loại muối rất dễ tan trong nước. Nếu không kết hợp với kim loại thì ion cyanua sẽ xuất hiện ở dạng ion trong nước thải. Vì phản ứng hóa học thải ra NaOH do đó nồng độ pH của nước sẽ tăng (phù hợp với báo cáo của Sở NN&PTNT Thừa Thiên – Huế).

Rủi ro tiềm ẩn về an ninh quốc phòng:

Khu vực Vũng Áng và Sơn Dương có một vị trí đặc biệt quan trọng đối với an ninh quốc phòng. Cách đây gần 500 năm, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã từng viết: “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân”. Theo KS Doãn Mạnh Dũng, (phó Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật và Kinh tế Biển) thì Sơn Dương là một trong bốn yếu huyệt bảo vệ Việt Nam từ hướng biển, đuợc xếp theo thứ tự: Cam Ranh, Sơn Dương, Nam Du và Côn đảo. Bốn yếu huyệt này được xác định dựa vào những yếu tố địa lý tự nhiên. (Người Đô Thị, 29/4/2016).

Cảng Sơn Dương nằm phía nam Vũng Áng, cùng vĩ tuyến với quân cảng Du Lâm (Tam Á, Hải Nam) là nơi hạm đội tàu ngầm hạt nhân của Trung Quốc neo đậu. Vũng Áng chỉ cách Tam Á hơn 300km. Sơn Dương nằm ngay phía bắc đèo Ngang, nơi Quốc Lộ 1A đi qua đèo và đường hầm xuyên qua núi. Sau khi xây đê chắn sóng dài 3.000m từ mũi Ròn đến hòn Sơn Dương thì cảng này vừa kín gió, vừa rộng, lại vừa sâu (trên 16m). Vì vậy, cảng Sơn Dương là yếu huyệt của vịnh Bắc Bộ, kiểm soát đường biển và đường bộ từ Miền Nam và Miền Trung ra Miền Bắc. Cảng Sơn Dương phía Nam Vũng Áng là vị trí duy nhất của cả miền Bắc có thể đón tàu sân bay cập bến được. Vị trí này nằm cạnh Đèo Ngang, có hầm Đèo Ngang là con đường độc đạo, “chỉ cần hai trung đội là đủ để cắt đôi đất nước”.  Trong khi đó, số người Trung Quốc làm ở Vũng Áng là hơn 4.000 người (tương đương 2 sư đoàn).

Vị trí Sơn Dương là đắc địa đối với hải quân Việt Nam, phải dành cho Hải quân Việt Nam để bảo vệ đất nước (chứ không được dành cho nước ngoài). Thật vô nghĩa nếu chúng ta dành vị trí đắc địa này cho Trung Quốc, trong khi mua tàu ngầm Kilo và máy bay Su-30MK để đối phó với Trung Quốc. Một nước nhỏ và nghèo như Việt Nam phải biết tận dụng những lợi thế địa lý tự nhiên của mình. Hải quân Việt Nam phải có các căn cứ hải quân đủ khả năng phòng ngự hay tấn công, có độ sâu và độ rộng thích hợp để tiếp nhận được nhiều loại tàu quân sự, và có núi cao để che chắn bảo vệ. Vì vậy, việc hợp tác với các đối tác nước ngoài về kinh tế ở các vị trí đắc địa như Sơn Dương cần cân nhắc kỹ đến nhu cầu an ninh quốc phòng (khi xảy ra chiến tranh). Việc để cho nhà đầu tư Đài Loan (hoặc Trung Quốc) đầu tư lâu dài tại Sơn Dương là một sai lầm. Làm kinh tế là để sống, “chứ không phải làm để chết”!

Trong bài “tam giác căn cứ quân sự Du Lâm-Vũng Áng-Cửa Việt” (BVN, 2/3/2014) tác giả Nguyễn Hữu Quý cho rằng việc tập đoàn Tata Steel (Ấn Độ) quyết định rút khỏi dự án thép 5 tỉ USD tại Vũng Áng (năm 2014) và việc tập đoàn Formorsa quyết định tăng quy mô dự án thép của họ lên 28,52 tỷ USD hầu như chắc chắn có bàn tay của Trung Quốc. Họ muốn gạt Ấn Độ ra khỏi địa bàn này và mua lại cổ phần Formosa để thao túng Vũng Áng. Theo nhiều nguồn tin, Formosa đã bán lại cổ phần tại Vũng Áng cho Trung Quốc.

Formosa Ha Tinh (Cayman) Limited được thành lập và mua lại 100% cổ phần của FHS. Các cổ đông của FHS thay vì sở hữu trực tiếp thì nay sở hữu gián tiếp qua Formosa Ha Tinh (Cayman) được thành lập tại quần đảo Cayman (một thiên đường trốn thuế nổi tiếng trên thế giới). Việc tái cấu trúc sở hữu giúp các cổ đông của FHS có thể mua/bán cổ phần dễ hơn…Theo Taipei Times (28/9/2013) Formosa Plastics Group (FPG) chỉ còn nắm 59% cổ phần của Formosa Hatinh Steel thông qua 4 công ty con là Formosa Plastics Corp, Nan Ya Plastics Corp, Formosa Chemicals & Fibre Corp và Formosa Petrochemical Corp, mỗi công ty con này đã giảm sở hữu cổ phần từ 21,25% xuống 14,75%. Việc chuyển nhượng cổ phần này diễn ra một cách mờ ám. Một quan chức Formosa Hà Tĩnh cho biết, tất cả nhân viên của Formosa Hà Tĩnh đều bị cấm đưa ra bất kỳ bình luận nào về việc chuyển nhượng cổ phần nói trên…

Việc người Việt Nam (kể cả cơ quan chức năng) không được tự do ra vào dự án của Đài Loan (hay của Trung Quốc) tại khu kinh tế Vũng Áng, để kiểm tra và giám sát an toàn môi trường, đã bộc lộ những ý đồ bí mật của Trung Quốc. Formosa Hà Tĩnh không chỉ là một dự án có nhiều rủi ro tiềm ẩn về môi trường mà còn có nhiều rủi ro tiềm ẩn về an ninh quốc phòng. Nó đang trở thành một đặc khu bất khả xâm phạm (như nhượng địa) được “Hán hóa” ngay tại Việt Nam. Có lẽ vì nhận thấy nguy cơ về an ninh quốc gia tại vị trí xung yếu này, ngày 21/02/2014, Bộ Quốc Phòng đã nâng cấp Đồn Biên phòng cửa khẩu Vũng Áng thành Ban Chỉ huy Biên phòng cửa khẩu Vũng Áng-Sơn Dương. Nhưng quá ít và quá muộn (Too little too late)!

Tài liệu tham khảo

1.  “Chuyện bé như hạt gạo hay thảm họa quốc gia: Nguy cơ ngộ độc kim loại nặng ven biển miền Trung và những tác hại lâu dài”, Gs.Ts Trương Nguyện Thành (Đại học Utah, USA), Thiều Mai Lâm (Đại học Virginia, USA), ThS. Trần Thị Thanh Thỏa (Đại học Tokyo, Japan), Vietnam Journal of Science, April 26, 2016.

2. “Thảm họa biển Miền Trung: Một cái nhìn toàn cảnh”, FB Lãng Anh, 23/4/2016

3. “Phải mở chuyên án điều tra nghi vấn phá hoại môi trường”, PetroTimes, 25/4/2016

4. “Formosa Hà Tĩnh và 5 tai tiếng để đời ở Việt Nam”, Café F, 25/4/2016

5.  “Campuchia từng gửi trả Formosa chất độc”, BBC, 25/4/2016

6.  “Đây là tuyên bố đầy thách thức và xúc phạm”, Dân trí, 26/4/2016

7.  “Việt Nam trước thảm họa môi trường”, RFA, 29/4/2016

8.  “Nguồn độc có khả năng lan xuống tận Phú Quốc”, Người Đô Thị, 29/4/2016

9.  “Formosa hủy hoại môi trường khắp thế giới”, Đại Kỷ Nguyên, 30/4/2016

10. “Bộ trưởng Trần Hồng Hà buộc Formosa đưa ống xả thải lên”, Tuổi Trẻ, 30/4/2016

11. “Từ hiểm họa đến vực thẳm”, Tô Văn Trường, BVN, 1/5/2016

12. “Vì sao cá chết hàng loạt dọc duyên hải miền Trung”, Nguyễn Minh Quang, BVN,1/5/2016

13. “Thảm họa môi trường miền Trung và câu hỏi về một số quy chuẩn VN”, FB Phạm Hồng Phong, 1/5/2016

NQD. 01/05/2016

(Nguồn: viet-studies)

Phần nhận xét hiển thị trên trang