“Tôi thực sự lo lắng”

Tư Hoàng (TBKTSG) - Với những nhận định rất sâu sắc, thẳng thắn và đầy tâm huyết, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh luôn thu hút được sự quan tâm của dư luận xã hội. Nhân dịp năm mới, ông chia sẻ một số suy tư vớiTBKTSG. " Tôi lo lắng điểm rất yếu là thực hiện luật kém. Luật nào cũng thiết kế không tồi, nhưng nhận thức và tổ chức thực hiện pháp luật không nghiêm, nên người thực thi, các cơ quan công quyền lợi dụng để gây khó cho người dân, cho doanh nghiệp".

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh

Khơi lại tinh thần kinh doanh
TBKTSG: Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư đã được Quốc hội thông qua với tỷ lệ phiếu rất cao, Bộ trưởng thấy thế nào?

- Bộ trưởng Bùi Quang Vinh: Hiếm có luật nào mà ngay từ khi soạn thảo đã nhận được sự quan tâm của nhân dân, doanh nhân, trí thức, các nhà kinh tế trong và ngoài nước, các đối tác phát triển như những luật này. Sau khi luật được thông qua, dư luận của xã hội, của nhân dân, doanh nghiệp, đặc biệt khối nước ngoài rất tốt. Cách tiếp cận trong hai luật từ “chọn cho” sang “chọn bỏ” là tiến bộ lớn. Tư tưởng của các luật này là làm sao giúp người dân khởi nghiệp kinh doanh chịu chi phí thấp nhất khi tham gia thị trường như tiết kiệm tiền bạc và thời gian.

Hiện tại, chúng tôi đang tích cực soạn thảo thông tư, nghị định. Tuy nhiên, tôi lo lắng điểm rất yếu là thực hiện luật kém. Luật nào cũng thiết kế không tồi, nhưng nhận thức và tổ chức thực hiện pháp luật không nghiêm, nên người thực thi, các cơ quan công quyền lợi dụng để gây khó cho người dân, cho doanh nghiệp.

TBKTSG: Thưa bộ trưởng, ông nói sao về yêu cầu lý lịch tư pháp trong hồ sơ đăng ký kinh doanh, một điểm rất phiền hà trong Luật Doanh nghiệp?

- Về lý lịch tư pháp, cơ quan soạn thảo nói không cần. Vì hiện nay chúng ta có cần đâu, có yêu cầu lý lịch của ai đâu mà mọi việc vẫn tốt đẹp. Quy tắc làm luật là nếu như chỉ vì lo vài cá nhân không tốt thì phải có chế tài riêng xử lý cái đó; chứ không nên làm khó tất cả những người khác phải trình lên trình xuống lý lịch tư pháp. Hơn nữa, như doanh nghiệp FDI, hôm nay họ thuê người điều hành này, mai có thể thuê người khác; chúng ta không có quyền quyết định thay họ. Trong luật đã nêu rõ những trường hợp không được điều hành doanh nghiệp, ví dụ người còn đang có án… giờ yêu cầu tất cả phải có lý lịch tư pháp thì gây nhiều phiền toái. Đây cũng là lỗ hổng, tôi nghĩ như vậy.

TBKTSG: Ông hình dung như thế nào về sự hưởng ứng của người dân với các luật này. Liệu tinh thần kinh doanh có được khơi dậy như những năm 2000 trong bối cảnh các doanh nghiệp đang rất khó khăn, hơn 200.000 doanh nghiệp đã đóng cửa trong vòng bốn năm qua?

- Nhu cầu lập doanh nghiệp để tạo công ăn việc làm và tăng thu nhập là rất chính đáng, và liên tục vì Việt Nam còn đang phát triển, nhu cầu còn cao. Tuy nhiên, từng thời điểm thì khác nhau. Luật Doanh nghiệp 2000 từng tạo làn sóng để doanh nghiệp phát triển vì đó là lần đầu tiên chúng ta có khuôn khổ pháp lý thuận lợi cho thành lập doanh nghiệp. Vì thế có hàng trăm ngàn doanh nghiệp như hiện nay.

Người dân, doanh nghiệp, và bất kỳ ai sử dụng hiệu quả nhất tài nguyên khoáng sản của đất nước, đem lại lợi ích nhiều nhất cho đất nước, thì họ phải được tiếp cận, chứ không phải phân biệt đó là thành phần nào. - Bộ trưởng Bùi Quang Vinh

Gần đây, kinh tế vĩ mô chao đảo nên doanh nghiệp gặp khó khăn. Tuy nhiên, điều đó cũng giúp sàng lọc. Ở những quốc gia phát triển ổn định như Anh cũng tới 40% doanh nghiệp đóng cửa sau năm năm. Còn với quốc gia có kinh tế vĩ mô không tốt như chúng ta, thì chuyện vài chục ngàn trong hàng trăm ngàn doanh nghiệp thành lập phải đóng cửa là đương nhiên. Chúng ta cũng phải thẳng thắn thừa nhận, có nhiều doanh nghiệp làm ăn chính đáng, nhưng phải đóng cửa do khó khăn. Đây là điều hết sức xót xa.

Cùng với các hiệp định thương mại tự do (FTA) mở ra các thị trường mới, và nỗ lực của Chính phủ, Quốc hội nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, tôi kỳ vọng người dân đừng mang tiền nhàn rỗi gửi vào ngân hàng, mà hãy mang ra sản xuất, kinh doanh để tạo thu nhập chính đáng cho mình và xã hội. Tất cả chúng ta phải dồn sức khuyến khích điều đó.

Phải đi theo kinh tế thị trường

TBKTSG: Kinh tế vĩ mô đã ổn định dần sau ba năm có Nghị quyết 11, nhưng cái giá phải trả không hề nhỏ. Bộ trưởng có cảm thấy tiếc nuối điều gì không?

- Nói điều này thì hơi nhạy cảm. Song, nếu chúng ta điều chỉnh trong thắt chặt tiền tệ để lạm phát không tụt quá nhanh, kèm theo đó là có giải pháp khác hỗ trợ doanh nghiệp, thì nền kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp đỡ khó khăn hơn. Nếu chúng ta lường trước nợ xấu, vấn đề mà chúng ta đang phải xử lý, thì hệ lụy cũng đỡ hơn. Nhưng về cơ bản, chúng ta đã ổn định được kinh tế vĩ mô trong vòng ba năm. Và bây giờ, việc ổn định kinh tế vĩ mô luôn thường trực trong đầu các nhà lãnh đạo bộ, ngành và cấp cao hơn. Đó là bài học tốt. Còn đáng tiếc ư? Cuộc sống này không có gì trọn vẹn cả, được cái này thì phải trả giá cái kia.

TBKTSG: Nhưng nhu cầu tăng trưởng của Việt Nam là rất lớn, phải tạo ra công ăn việc làm mới đáp ứng được nhu cầu của người dân. Làm sao cân bằng được thực tế đó?

- Nhu cầu đó là quá lớn, cực lớn. Chúng tôi đặt câu hỏi, tại sao Việt Nam đã từng có cơ hội tăng trưởng 8-9%? Tại sao giờ không được như vậy? Chúng tôi đang cùng các chuyên gia quốc tế, dưới sự hỗ trợ của Ngân hàng Thế giới, soạn thảo Báo cáo Việt Nam 2035. Báo cáo này giúp đánh giá Việt Nam đang ở đâu trong thang bậc khu vực và thế giới; Việt Nam vừa qua phát triển thế nào, tiềm năng là gì, vừa qua tăng trưởng bằng gì, động lực nào, và bây giờ động lực đó có còn tác động không; và Việt Nam muốn có tăng mạnh 8-9% như trong quá khứ, thì chúng ta phải thay đổi thế nào? Muốn có thay đổi thì cần không chỉ vài giải pháp cụ thể, mà đòi hỏi thay đổi cả nền tảng thể chế kinh tế. Tôi nhắc lại là phải thay đổi thể chế kinh tế. Chúng ta phải khẳng định là Việt Nam phải đi theo kinh tế thị trường. Có nhiều yếu tố chúng ta tưởng là thị trường rồi, nhưng không phải.

Ví dụ giá dịch vụ y tế 17 năm không hề thay đổi; vừa qua mới thay đổi chút thôi, nhưng nó quá nhỏ bé, không phù hợp thực tế. Hơn nữa, giá đó được Nhà nước áp đặt thế, chứ chưa được tính đúng, tính đủ. Trong ngành y tế có hai điểm sáng là bệnh viện tim của Hà Nội và TPHCM. Họ hoàn toàn không dùng ngân sách, họ tính đúng, tính đủ giá dịch vụ theo cơ chế thị trường, họ không hề nhận phong bì. Nhưng ở đây người nghèo vẫn được mổ tim, vì họ dùng hỗ trợ nhà nước để lo cho người nghèo. Chúng ta phải đẩy mạnh hơn nữa nhân tố thị trường trong dịch vụ công như động lực để mở bung các cơ sở dịch vụ công, phục vụ người dân tốt hơn.

Giá điện cũng phải tính theo cơ chế thị trường, nhưng Nhà nước lo cho người nghèo, ví dụ miễn phí 30 kWh đầu tiên và tiến tới 60 kWh. Bàn tay nhà nước là thế.

Tại sao chúng ta không sử dụng tốt hơn tài nguyên khoáng sản còn rất ít đang nằm trong tay các tập đoàn nhà nước. Dầu khí thì trong tay PVN, than thì trong tay TKV, còn apatit của tập đoàn Hóa chất. Nếu có doanh nghiệp khác có khả năng khai thác và chế biến hiệu quả hơn, chúng ta có chuyển giao cho họ không? Đó là cơ chế thị trường, song chúng ta có làm đâu? Các doanh nghiệp khác muốn làm thì phải xin mấy tập đoàn này. Đương nhiên đời nào họ cho. Đó chỉ là những ví dụ nhỏ. Còn bao nhiêu nhân tố thị trường mà chúng ta chưa làm. Phải sử dụng nguyên tắc thị trường để phân bổ lại nguồn lực. Người dân, doanh nghiệp, và bất kỳ ai sử dụng hiệu quả nhất tài nguyên khoáng sản của đất nước, đem lại lợi ích nhiều nhất cho đất nước, thì họ phải được tiếp cận, chứ không phải phân biệt đó là thành phần nào.

TBKTSG: Tăng giá theo nguyên tắc thị trường là cần thiết, nhưng điều mà người dân và doanh nghiệp đòi hỏi, là cơ cấu của thị trường đó cũng phải thay đổi. Ví dụ như ngành điện, cung cấp xăng dầu vẫn là Nhà nước độc quyền?

- Tất nhiên cái gì chuyển đổi cũng phải có quá trình, không thể qua đêm là thay đổi ngay một loạt được. Đòi hỏi đó là hoàn toàn chính đáng. Ngay trong cuộc họp của tôi với ba bộ trưởng Tài chính, Công Thương, và Thống đốc gần đây cũng đặt ra điều đó. EVN tăng giá điện để tiếp cận giá thị trường thì chúng tôi đồng tình. Tuy nhiên, giá của anh có cơ cấu thế nào, chi phí có hợp lý không, so với các nước khác như thế nào... Bên cạnh tăng giá thì chúng ta cũng đẩy nhanh cổ phần hóa, bóc tách truyền tải và nguồn cung để đưa tới thị trường điện cạnh tranh. Tất cả những điều đó phải làm đồng thời để đảm bảo minh bạch, hợp lý.

Đối mặt với thách thức chưa từng có

TBKTSG: Bộ trưởng nhìn nhận như thế nào về năm 2015. Đâu là điều ông băn khoăn nhất?

- Tôi nghĩ những gì đạt được trong năm 2014 là cố gắng lớn, nhưng thách thức và cơ hội của năm 2015 là vô cùng lớn. Năm 2015 đặt ra tăng trưởng là 6,2%, chúng ta nghĩ đơn giản vì năm nay đã tăng trưởng 5,9% rồi, năm sau 6,2% là chuyện nhỏ. Không phải vậy. Mỗi điểm phần trăm tăng trưởng ở quy mô lớn thì khác. Hơn nữa, cứ tăng trưởng theo cơ học như tăng khai thác tài nguyên thì không để lại điều gì tốt cho các năm sau.

Về cơ hội, chúng ta đang có nền tảng ổn định kinh tế vĩ mô. Chính phủ đang làm hết mình đổi mới thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh. Các doanh nghiệp FDI đang coi Việt Nam là nơi dừng chân rất tốt.

Một cơ hội nữa là các FTA mở ra các thị trường mới. Chúng ta hy vọng cơ hội xuất khẩu sản phẩm là hàng nông sản, may mặc, tạo nhiều việc làm hơn, đạt giá trị cao hơn, đem lại lợi ích cho người sản xuất và xã hội. Tuy nhiên, tôi cũng lo là doanh nghiệp không ai để tâm. Nhiều doanh nghiệp nói với tôi là chúng tôi chả biết gì về cái này. Họ bảo nghe bộ trưởng nói quá hay, nếu được biết rõ việc này thì tuyệt nữa. Rất nguy hiểm. Bây giờ làm sao thông tin cho họ, rằng các FTA là lợi, nhưng quan trọng là phải chuẩn bị gì, Nhà nước phải giúp họ cái gì.

Tuy nhiên, chúng ta lại phải nhìn ở góc độ khác là thách thức. Thách thức là những động lực tăng trưởng càng giảm đi nếu chúng ta tiếp tục đi theo đường cũ, như dựa vào khai thác khoáng sản để xuất thô. Trữ lượng thì ngày càng cạn kiệt, mà giá lại giảm. Như dầu thô chúng ta dự toán bán được 100 đô la Mỹ/thùng, mà giờ chỉ được 55 đô la Mỹ/thùng thìkhai thác là lỗ. Nếu giảm khai thác 30% sản lượng thì tăng trưởng giảm đi 0,8-1,2% GDP. Chúng ta đang phải đối mặt với chuyện đó.

Vấn đề thứ hai là khi hội nhập mà chúng ta lại không chuẩn bị gì cả, là thua trên sân nhà.Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) cho phép tự do luân chuyển hàng hóa và nhân lực kỹ thuật tự do trong Asean vào 2015; và thuế sẽ về 0% vào năm 2018. Chẳng hạn, người Philippines với lợi thế tiếng Anh thông thạo, họ sang đây làm cho các tổ chức, thì chúng ta mất rất nhiều việc làm.

Hàng hóa nước ngoài có nguy cơ tràn ngập, bóp chết sản xuất trong nước, cuối cùng chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào nước ngoài. Một nền kinh tế mà sản xuất không phát triển, chỉ có tiêu dùng thì không thể tồn tại. Lúc đó thất nghiệp sẽ gia tăng vì không có việc làm, cuối cùng ai cũng tranh nhau vào làm trong cơ quan hành chính nhà nước. Một nền kinh tế như vậy là rất nguy hiểm. Tôi rất lo lắng cho việc này. Tôi thực sự lo lắng. Thách thức này là vô cùng lớn và nguy hiểm.

Thứ ba, cá nhân tôi cho rằng đến thời điểm này các động lực phát triển đã tới hạn rồi, tức là đã hết động lực phát triển rồi. Chúng ta có tiếp tục đổi mới không, sau năm 2015 có tiếp tục cải cách thể chế, khắc phục các yếu kém để tạo sung lực mới cho đất nước phát triển không. Nói thì dễ nhưng làm rất khó… Tranh chấp cái được và không được đang rất cam go. Tôi không chỉ lo cho năm 2015 đâu, tôi lo cho những năm sau đó. Nếu không làm triệt để, thì chúng ta sẽ khó khăn.

TBKTSG: Những điều bộ trưởng lo lắng dường như đã xảy ra rồi. Ví dụ, nền kinh tế đã phụ thuộc nước ngoài khi khu vực FDI chiếm tới 70% giá trị xuất khẩu.

- Cái chính là do chúng ta không phát triển được khối doanh nghiệp trong nước gồm Nhà nước và tư nhân. Doanh nghiệp nhà nước đang được thu hẹp, chỉ giữ một số vị trí trọng yếu trong nền kinh tế thôi. Chúng ta đã thống nhất với nhau điều này, và đang tái cơ cấu.Vậy thì phải mở bung ra cho doanh nghiệp tư nhân. Điều đó là hết sức cần thiết. Nhưng vì chúng ta chưa tạo đủ động lực trong bối cảnh khó khăn này để doanh nghiệp tư nhân bùng phát.

http://www.thesaigontimes.vn/124795/%E2%80%9Ctoi-thuc-su-lo-lang%E2%80%9D.html/

Phần nhận xét hiển thị trên trang

Những phát minh cổ xưa làm điên đầu khoa học hiện đại

Thủy tinh uốn dẻo, ngọn lửa Hy Lạp, thép Damascus... là những phát minh cổ đại vượt xa tầm hiểu biết của người hiện đại, đặt ra một thách thức lớn về việc tìm hiểu chúng.

Ngọn lửa Hy Lạp: Vũ khí hóa học bí ẩn

Vào khoảng từ thế kỷ thứ 7 đến thế kỷ thứ 12, Đế quốc Hy Lạp (Byzantines) dùng một chất bí ẩn để bắn vào địch thủ trong hải chiến. Loại chất lỏng này được bắn qua ống hoặc vòi, cháy trong nước và chỉ có thể bị dập tắt bởi dấm, cát và nước tiểu.

Chúng ta vẫn chưa biết được loại vũ khí hóa học tên là Greek Fire (Ngọn lửa Hy Lạp) này được làm từ chất liệu gì. Đế quốc Hy Lạp khư khư ôm giữ bí mật này, chỉ để một vài người nhất định biết được và cuối cùng tri thức ấy đã hoàn toàn thất truyền.

Thủy tinh uốn dẻo: Loại vật liệu siêu quý giá

Ba ghi chép về một loại vật liệu được biết đến như thủy tinh uốn dẻo, kính mềm dẻo, không đủ rõ ràng để xác định chất liệu này có tồn tại hay không. Câu chuyện về loại vật chất này lần đầu tiên được nhắc đến bởi Petronius (mất năm 63 SCN).

Trong ghi chép của Petronius, một người thợ thủy tinh đã dâng cho Hoàng đế Tiberius (Hoàng đế thứ 2 của La Mã, trị vì từ năm 14 – 37 SCN) xem một lọ thủy tinh. Khi ông yêu cầu nhà vua trao nó lại cho ông, đúng lúc đó, người làm thủy tinh đánh rơi nó xuống sàn nhà.

Nó không bị vỡ mà chỉ bị lõm và người làm thủy tinh đã nhanh chóng gò nó trở lại hình dạng ban đầu. Lo rằng công nghệ quý giá này có thể bị truyền rộng ra ngoài, Tiberius đã ra lệnh chém đầu người chế tạo ra nó. Vì vậy, bí mật về thủy tinh uốn dẻo cũng biến mất theo ông ta.

Pliny The Elder (một tác gia người La Mã – mất năm 79 SCN) cũng kể lại câu chuyện này. Ông nói, mặc dù câu chuyện được kể lại thường xuyên, nó có thể không hoàn toàn là sự thật.

Một phiên bản khác được kể lại vài trăm năm sau đó bởi Dio Cassius. Ông đã thay người làm thủy tinh thành một kiểu ảo thuật gia. Khi lọ thủy tinh bị rơi trên sàn nhà, nó đã vỡ vụn và người làm thủy tinh đã sửa lại như mới bằng đôi tay trần của mình.

Năm 2012, Công ty chế tạo kính Corning đã giới thiệu loại “Kính liễu” mềm dẻo. Chịu nhiệt và đủ dẻo để có thể cuộn lại, nó được chứng minh là đặc biệt hữu dụng cho việc chế tạo những tấm kính năng lượng mặt trời.

Nếu như người làm thủy tinh La Mã bất hạnh kia đã thật sự sáng chế ra loại thủy tinh uốn dẻo, thì dường như ông đã đi trước thời đại cả hàng ngàn năm lịch sử.

Thuốc giải độc vạn năng

Người ta cho rằng loại thuốc được gọi nôm na là “thuốc giải độc vạn năng” được sáng chế bởi Vua Mithridates VI của Đế quốc Pontus (trị vì từ năm 120 đến năm 63 TCN) và được hoàn thiện bởi thầy thuốc riêng của Hoàng đế Nero.

Theo giải thích của Adrienne Mayor – nhà nghiên cứu truyền thống dân gian và lịch sử khoa học tại Đại học Stanford – trong một bài báo năm 2008, tiêu đề “Ngọn lửa Hy Lạp, Mũi tên độc và Bom bọ cạp: Chiến tranh sinh hóa trong Thế giới cổ đại”, công thức nguyên bản đã bị thất lạc, nhưng những sử gia cổ đại đã ghi chép rằng thành phần của nó gồm thuốc phiện, rắn vipe băm nhỏ và tổng hợp giữa những liều lượng nhỏ chất độc và thuốc giải chúng.

Loại chất này được gọi là Mithridatium, đặt tên theo Vua Mithridates VI.

Mayor lưu ý rằng Serguei Popov, một cựu nghiên cứu viên hàng đầu về vũ khí sinh học trong chương trình vũ khí sinh học bí mật “Biopreparat” đồ sộ của Liên Xô, người đã đào thoát đến Mỹ hồi năm 1992, cũng đã nỗ lực để tạo nên một loại Mithridatium hiện đại.

Vũ khí tia nhiệt

Nhà toán học Hy Lạp Archimedes (mất năm 212 TCN) đã phát triển một loại vũ khí tia nhiệt, làm thách đố những công nghệ trong chương trình “Mythbusters” năm 2004 của Kênh Truyền hình Discovery khi muốn tái tạo lại. Mayor đã mô tả loại vũ khí trên như “hàng dãy hàng dãy khiên đồng sáng bóng phản chiếu tia sáng mặt trời vào những chiến hạm của kẻ thù”.

Mặc dù chương trình Mythbusters đã thất bại trong việc chế tạo lại vũ khí cổ đại này và tuyên bố đó là câu chuyện thần thoại, các sinh viên MIT (Massachusetts Institute of Technology) đã chế tạo thành công vào năm 2005. Họ đã đốt cháy một chiếc tàu ở cảng San Francisco bằng cách sử dụng loại vũ khí 2.200 năm tuổi này.

Một vũ khí tia nhiệt được công bố vào năm 2001 bởi Cơ quan các dự án phòng thủ tiên tiến (trực thuộc Lầu Năm Góc, Hoa Kỳ) – DARPA – sử dụng những sóng cực ngắn để xuyên qua “bề mặt da của nạn nhân, đốt nóng nó đến 130 0F (54.4 0C), tạo nên cảm giác như đang bị cháy trong lửa”, theo giải thích của Mayor.

Bê tông La Mã

Kiến trúc La Mã vĩ đại trải qua hàng ngàn năm lịch sử là chứng cứ rõ ràng rằng các tính năng của bê tông La Mã ưu việt hơn loại bê tông hiện đại với các dấu hiệu xuống cấp sau 50 năm.

Trong những năm gần đây, các nhà khoa học đã và đang nghiên cứu để bóc tách bí mật về độ bền của tường thành cổ đại này. Thành phần bí mật chính là tro núi lửa.

Một bài báo phát hành năm 2013 bởi Trung tâm tin tức Đại học California-Berkeley cho biết, những nhà nghiên cứu của trường đại học này đã lần đầu tiên mô tả cách mà hợp chất bền vững lạ thường Calcium (canxi) – Aluminum (nhôm) – Silicate (hợp chất gồm có silicon mang anion) – Hydrate (một chất chứa nước) (C-A-S-H) kết dính các loại vật liệu.

Quá trình làm ra hợp chất này ít tạo nên khí thải cac-bon-nic (CO2) hơn quá trình làm ra bê tông hiện đại. Một vài nhược điểm về tính năng sử dụng như là tốn nhiều thời gian hơn để khô cứng lại; và dù tồn tại lâu hơn, nó yếu hơn so với bê tông hiện đại.

Thép Damascus

Thời Trung cổ, những thanh kiếm rèn từ thép Damascus được làm ra tại vùng Trung Đông với nguyên liệu thô là thép Wootz, có xuất xứ từ châu Á. Nó bền chắc một cách khó hiểu. Không phải là đến khi có cuộc cách mạng công nghiệp thì kim loại cực chắc mới có thể được luyện lại.

Bí mật về công nghệ chế tạo thép Damascus của Trung Đông chỉ vừa mới được tái hiện lại trong các phòng thí nghiệm hiện đại bằng kính hiển vi điện tử. Nó lần đầu tiên được sử dụng vào khoảng năm 300 TCN. Đến khoảng giữa thế kỷ 18, công nghệ chế tạo dường như bị thất truyền một cách không thể lý giải.

Công nghệ Nano (công nghệ chế tạo các thiết bị cực nhỏ) đã được vận dụng vào việc chế tạo ra thép Damascus, nếu xét đến việc những nguyên liệu được thêm vào trong quá trình chế tạo thép là để tạo ra những phản ứng hóa học ở tầng lượng tử, theo chuyên gia khảo cổ K. Kris Hirst trong một bài báo viết cho About Education. Nó là một loại thuật giả kim.

Theo Internet

Người trẻ viết:

Bạn có đang thật là “Người”?

Featured image: Theloveyourselfchallenge

Con hổ có lá gan chuột nhắt

Bạn còn nhớ không? Câu chuyện về “Con hổ có lá gan chuột nhắt”. Chuyện kể rằng một con chuột khi được hóa phép thành con hổ dũng mãnh vẫn không thể quên đi thân phận chuột của mình mà vẫn luôn khiếp sợ trước con mèo bé nhỏ. Đây là một câu chuyện nhỏ nhưng dạy cho chúng ta bài học lớn, rằng dù vỏ bọc của chúng ta như thế nào, mặt nạ của chúng ta trông ra sao thì cũng không thể che đậy được cái bản chất bên trong. Và ngoài ra nếu bạn nhìn sâu hơn, nó còn chứa một bài học khác nữa, bài học về sự nhút nhát và yếu kém trong tư tưởng đã ảnh hưởng đến cuộc sống của ta thế nào, khiến ta quên đi những gì mình đang có, quên đi mình đang là loài hổ dũng mãnh mà từ chối phép màu mình được nhận.

Sẽ có người cho rằng bài học này thật dở, con chuột kia quá tệ, rằng nếu như là họ, được một lần là hổ, hẳn họ sẽ không ngu ngốc như con chuột kia, họ sẽ gầm lên cho cả thiên hạ thấy hết uy quyền của mình, sẽ xé nát con mèo mắc từng ăn hiếp họ… Vâng, có thể lắm. Chúng ta hay nhìn vào bài học của người khác để mà nói cho đã nhưng lại lãng quên chính những bài học mình cần phải học. Phần lớn chúng ta quên rằng bản thân mình cũng đang được mang theo một ân huệ lớn lao, một vỏ bọc hoàn hảo để làm mọi điều ta muốn. Cũng như con chuột bé nhỏ được làm hổ, chúng ta, thật may mắn khi được làm Người.

Lý thuyết này là hiển nhiên nhưng sao cũng thật mới mẻ. Ai chẳng biết chúng ta đã là Người, đang làm Người và mãi mãi là Người. Có gì đặc biệt cơ? Có gì mà may mắn hay ân huệ nào?

Con người có bộ rễ cây ở chân

Này khoan, bạn có chắc bạn đang là Người thật không? Người đúng nghĩa với trái tim, bộ óc và đôi chân tự do? Hay bạn chỉ đang là một cái cây mang vỏ bọc con người? Một cái cây muốn được ngao du khắp nơi tự do tự tại, nhưng vì nó không thể đi đâu cả nên đành tìm mọi cách đạt được ý nguyện, nó vươn rễ ra xa đến những khu đất khác, nó vươn cành thật rộng để đón những cơn gió mới, nó vươn lên thật cao để nhìn những cảnh vật ở xa hơn. Nhìn thấy sự cố gắng đó, Thượng Đế đã cho phép nó thành Người. Nhưng tiếc rằng, cũng như con chuột ở trên, khi được làm Người, cái cây-người vẫn không thể quên mình là cái cây, nó hạnh phúc với đôi chân mới, nó đứng đó mà nghĩ chân mình vẫn là bộ rễ, và rồi, nó đứng nguyên chỗ nó thường đứng, cho tới khi chết đi…

Có ai thấy bản thân mình có nét tương đồng với cái cây trên không? Chưa thì thật may mắn, nếu còn hơi nghi ngờ thì hãy đọc thêm câu nói rất hay sau, để thêm phần chắc chắn, rằng bạn là Người, hay chỉ là một cái cây mang thân hình con Người?

“If you don’t like where you are.

MOVE!

You are NOT a TREE!”

Giờ thì trả lời đi, bạn có đang hài lòng với cuộc sống thực tại không? Bạn có đang cắm rễ ở chỉ một khoảng không an toàn nào không? Một khu nhà, một công việc, một vị trí, một mối quan hệ, một vùng đất, một thành phố… Bạn đã bao giờ dám thử bất cứ thứ gì bên ngoài vùng an toàn tuyệt đối của bạn chưa?

Nếu rồi, chúc mừng bạn không phải một cái cây, chúng ta là những người hạnh phúc vì tự ý thức đươc rằng mình không phải cái cây. Còn nếu như chưa, thì “xin chào, Cây” – dù bạn nghĩ mình là Người nhưng thật ra bạn chỉ là một cái cây mang vỏ bọc con người. Sự nhút nhát, lười biếng, thụ động của cái cây đã khiến chính bạn quên đi khả năng mình đang được lãnh nhận, khả năng dịch chuyển, khả năng khám phá, khả năng trải nghiệm làm mọi điều mình muốn.

Thế giới ngoài kia biết bao điều mới lạ. Con người ngoài kia biết bao nhiêu người thú vị tài giỏi. Cảnh vật ngoài kia đẹp tuyệt vời. Đồ ăn uống ngoài kia sao mê ly hấp dẫn… Ấy vậy mà bạn nhất định từ chối quyền được trải nghiệm nó, được thưởng thức nó, chỉ để làm một cái cây, ở yên một chỗ cả một đời sao? Điều đó có thật sự đáng giá không? Bạn có vui và hài lòng về nó không? Nếu không, tại sao bạn vẫn cứ chọn là một cái cây thay vì một con Người đúng nghĩa với tự do và đôi chân có thể đưa bạn đến khắp nơi?

“Con thuyền ở mãi trong bến thì thật an toàn, nhưng cũng thật vô nghĩa, vì đó không phải lý do nó được tạo ra.”

Nếu giờ chúng ta phép màu thay đổi, bạn không phải là một cái cây nữa, mà là một con thuyền, bạn sẽ muốn ở trong bến hay đi ra ngoài khơi? Liệu bạn có dám hi sinh cảm giác an toàn để đổi lấy ý nghĩa cuộc sống đích thực, đổi lấy lý do bạn được sinh ra trên đời?

“Bạn không được chọn nơi mình sinh ra, nhưng bạn được chọn nơi mình sẽ đứng.”

Đó chính là điều bạn cần để quên đi bản tính cái cây của mình. Hãy chọn nơi mình muốn đến, rồi làm mọi cách để đến đó. Hãy chọn cách mình sẽ đứng giữa cuộc đời và tìm mọi phương pháp để làm điều đó. Hãy chọn ngay đi, bạn có thể mà, tôi tin chắc vì tôi biết, bạn không phải một cái cây mà hơn thế:

Bạn chính là một con chim, mang vỏ bọc con Người

“Tôi thường tự hỏi tại sao lũ chim lại đậu yên một chỗ khi chúng có thể bay đi khắp nơi. Và rồi, tôi lại hỏi chính bản thân mình câu hỏi đó.”

Chúng ta chính là những chú chim tự do mà những sự lôi thôi trong đời làm ta quên béng mất đi điều đó, quên béng mất mình có đôi cánh mà hiếm loài nào có được. Chúng ta tự đặt cho mình những giới hạn và hài lòng với khả năng của mình. Để rồi ta nhìn những người đi khắp nơi mà thèm muốn, mà ao ước. Sau khi ao ước ta sẽ biện đủ lý do, rằng vì họ có điều kiện, rằng vì họ tài giỏi, rằng vì ta bị trói bởi cái này, bị hạn chế bởi cái kia, bị kìm kẹp bởi cái nọ… Vâng, đủ mọi thứ trên đời trói chân ta lại, không cho ta làm điều ta muốn. Nhưng hãy nghĩ kĩ lại đi, là ta bị trói, hay là ta tự trói mình vào những mỏ neo ghìm ta lại mỗi ngày. Là ta chọn công việc hay công việc chọn ta? Là ta tự lên kế hoạch đời mình hay một ông Sếp nào đó đã lên giúp từ ngàn năm? Là ta tự quyết định những bước đi trong đời hay là đổ lỗi cho ai đó vô hình trên không trung làm điều đó? Sao cũng được, dù sao khi từ chối làm cánh chim tự do, là ta đã tự nhốt mình vào lồng, hoặc tự cắt đi đôi cánh của mình mà giấu đi. Có khác nào giấu đi món quà quý giá nhất thế gian. Món quà mà không một loài sinh vật nào trên đời có được. Đó là khả năng làm những điều mình muốn, tự tạo điều kiện sống cho mình, vượt lên trên mọi loài sinh vật bị động khác. Bạn có đang quên món quà đó không? Bạn có đang ở trong lồng thiếp vàng và chê cười những con chim đang bay lượn là ngu ngốc? Bạn có đang quên đi khả năng bay lượn tự do của chính mình? Bạn có đang cho rằng ở trong lồng thì tốt hơn vì ai đó muốn nghe bạn hót, vì ở đó bạn có sẵn đồ ăn mà không cần nhọc công đi tìm? Liệu những thứ đó có đủ hấp dẫn khiến bạn quên đi khao khát được bay lượn trên bầu trời đầy hương thơm và gió mát?

Bạn còn tuyệt hơn chú chim kia, bạn không chỉ có thể đi khắp chốn, mà bạn còn có thể làm được rất rất nhiều điều hay ho thú vị chứ không chỉ đơn thuần kiếm mồi, hót rồi lại bay. Bạn có thể tiếp xúc với những điều lạ lẫm, học hỏi từ những điều khác biệt, nhận ra những cơ hội mới toanh và dĩ nhiên, bạn có thể bước tới chân trời tự do mà cả thế giới này thèm muốn nếu bạn cho phép bản thân mình có thể.

Còn tôi, tôi chọn làm một cơn gió, một cơn gió mang hình hài con người

Trời đất ưu ái cho tôi có được cuộc sống tự do hơn nhiều người, một công việc tự do, một cơ thể tự do và đặc biệt nhất là một tinh thần tự do không biên giới. Tôi được làm những gì mình thích, tôi vươn ra khỏi hàng rào gia đình, tôi tách mình khỏi những tình yêu chiếm hữu, tôi cho phép mình lách qua những giới hạn người ta tạo ra, tôi tự tạo luật cho mình, tự mình tuân theo những phép tắc của riêng mình. Đương nhiên tôi vẫn là một phần của thế giới này, nhưng ở cái phần đó, tôi được thỏa thích làm con thuyền trong bến, làm cái cây hay con chim bất cứ khi nào. Tôi chẳng giỏi giang kiểu Huyền Chíp hay cô bạn Vali, tôi chẳng đi được nhiều nước để làm những việc lớn lao cho thế giới, tôi không phượt hết mọi ngóc ngách của đất nước, nhưng tôi không bao giờ dừng lại. Bất cứ nơi nào đủ hấp dẫn, tôi sẽ đi, bất cứ nơi nào có những người bạn, những lời mời, những thứ cần khám phá, khi đủ lực và sẵn sàng, tôi sẽ đi, chẳng ngu gì giới hạn bản thân mình vào cái gì cả. Triết lý của tôi là cứ đi đi khi còn có thể, cứ sống hết mình đi khi còn có thể… Thế là tôi chọn mình là gió. Cơn gió của tự do, thổi đến mọi nơi mọi chốn. Từ khi chọn là một cơn gió thay vì cái cây, tôi đã đi được khá nhiều nơi, quen được biết bao nhiêu người bạn, học được biết bao điều mới lạ… Những trải nghiệm đó khiến tôi không muốn dừng lại, không muốn làm một cái cây cho đến ngày cuối của cuộc đời.

Và giờ đây, khi mọi thứ xung quanh khá ổn định, tôi lại nhớ về một ước mơ của mình từ ngày xưa trước khi rời khỏi giảng đường đại học. Hồi đó tôi muốn mình sau khi ra trường sẽ một mình đi trải nghiệm, đến những thành phố lớn ở mỗi vùng miền Bắc-Trung-Nam, kiếm việc và ở mỗi nơi ít nhất một vài tháng rồi lại lên đường. Dòng đời cuốn tôi dô công việc tới nay khi mọi thứ tạm ổn. Tôi lại muốn đi, bất chấp những lời can ngăn và thắc mắc. Giờ đây tôi đã quyết định rồi, ngay sau tết này tôi sẽ bắt đầu hành trình dang dở đó của mình và tôi cũng đã chọn được Đà Lạt là thành phố đầu tiên. Dù đi Đà Lạt khá nhiều lần nhưng cái suy nghĩ đến đó, ở đó một thời gian khiến tôi vô cùng phấn chấn và mong mỏi.

Cảm ơn cuộc đời khi tôi không bị ông chủ nào sai khiến cả. Cảm ơn cuộc đời khi tôi không thuộc về ai. Cảm ơn ba mẹ vì không bao giờ nhắc tôi phải lấy chồng đi thôi. Cảm ơn sự chào đón của những người bạn ở khắp mọi nơi cho tôi sự an tâm để cất cánh…

Nhưng không dừng ở đó, ở cái tuổi 24, khá già cho những kế hoạch du học. Tôi lại đang nhen nhóm ý tưởng kiếm cho được một suất học bổng nào đó để có thể được bay xa hơn. Việc du học sẽ là bước đệm để tôi có thể thỏa giấc mơ tự do khám phá thế giới của mình. Vì suy cho cùng, tôi đã chọn là một cơn gió mà, có giới hạn nào cho cơn gió không?

Còn bạn, bạn chọn mình là gì? Cái cây, con chim, chiếc thuyền hay bạn có muốn làm cơn gió cùng tôi?

Phi Tuyết

Phần nhận xét hiển thị trên trang

TỰ DO DÂN CHỦ THỜI LÝ- TRẦN

(XÉT TRONG KHÔNG GIAN VĂN HÓA HOÀNG THÀNH THĂNG LONG)

Nguyễn Quang Hà 
Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long- Hà Nội

Dẫn nhập 

Dưới chế độ phong kiến, quyền sống, quyền tự do, dân chủ của người dân cũng đã bị tước mất hay hạn chế rất nhiều. Tuy nhiên, không phải dưới mọi chế độ phong kiến, dưới mọi triều đại đều như nhau, mà nói khác đi, gam màu chính trị ấy có đậm, có nhạt, có khi là bảo thủ, lúc lại tiến bộ. Thậm chí trong lịch sử Việt Nam thời phong kiến, sự tự do, dân chủ phát triển giường như có đâu đó một xã hội dân chủ thực sự và con người khi đó không phải là “thần dân” của xã hội phong kiến mà nó mang “khuôn mặt” thần sắc như những công dân. Ở đây, chúng tôi muốn đề cập đến triều đại Lý Trần- một triều đại được coi là để lại nhiều bản sắc văn hóa, dấu ấn tốt đẹp cho đời sau trong đó có tư tưởng nhân văn cao đẹp: Tự do- dân chủ.

Trong bài viết nhỏ này, chúng tôi cũng không có tham vọng đề cập hết một khoảng thời gian khá dài với 114 năm triều Lý (1009- 1125) và triều đại nhà Trần tồn tại 175 năm (1225- 1400) mà chúng tôi chỉ có điều kiện điểm qua những giai đoạn tiểu biểu với những sự kiện có chọn lọc để minh chứng những nỗ lực thực thi quyền tự do dân chủ của triều đình Lý- Trần với những vị vua có trách nhiệm. Điều đặc biệt ở đây là cái quyền thiêng liêng ấy lại được diễn ra ở đúng nơi có uy quyền cao nhất trong một không gian văn hóa đặc biệt: Hoàng Thành và Cấm thành Thăng Long với những con người cụ thể như: vua, quan đại thần, tôn thất nhà vua, những người lính thường và những người dân. Ở đó có một môi trường sinh hoạt, diễn ra các mối quan hệ, sự tương tác, hành xử giữa vua với các quan, vua với những người trong thân tộc, tôn thất, giữa vua với dân… Hiện thực cuộc sống không kém phần đa dạng phúc tạp mà những góc khuất như những tảng băng chìm ẩn chứa nhiều bí mật, sử thần không phải việc gì cũng ghi. Nhưng những gì mà chính sử chép lại cho chúng ta hôm nay cho thấy biết bao điều tích cực và có tác dụng tham khảo trong thực tiễn.

Ở đây, chúng ta cũng cần hiểu một cách văn tắt về khái niệm dân chủ và tự do. Các nhà nghiên cứu thường đánh giá, ca ngợi triều đại Lý – Trần là triều đại gần dân, thân dân. Điều đó cũng đúng. Nhưng ở đây, chúng tôi muốn nhấn mạnh đến yếu tố chủ động, lấy đại đa số người dân làm đối tượng xem xét, họ đã làm chủ được cuộc sống của họ.

Khái niệm “Dân chủ” được hiểu là: Chính quyền của quốc gia thuộc về toàn thể nhân dân(Souverainete(sắc) du peu-ple) (2)

Đã có cách hiểu tự do như sau: Tự do: “Chỉ theo ý mình, không chịu ai bó buộc (liberté) (3). Tuy nhiên, ở đây, chúng tôi hiểu khái niệm Tự do, dân chủ dưới góc nhìn của hình thái, thể chế xã hội xã hội.

Điều đáng lưu ý là khái niệm thuật ngữ “tự do” là khái niệm của Phật giáo nên nó cũng xuất phát từ cơ tầng của xã hội Phật giáo. Triều đại nhà Lý là triều đại lấy nền tảng Phật giáo làm bệ đỡ tư tưởng nên nó đã kế thừa được tinh thần  tự do, bình đẳng của chính Phật giáo.(1) 

1. Tự do, dân chủ gắn liền với tinh thần khoan dung, quan tâm đến tín ngưỡng tôn giáo 

Ngay từ khi mới thiên đô,Lý Công Uẩn đã nhanh chóng quan tâm đến các di tích chùa quán như là hình thức trả ơn đối với lực lượng Phật giáo- Nơi xuất thân và trưởng thành của ông, vừa là một nghĩa cử để thu phục nhân tâm khi đó. Bởi lẽ, Phật giáo đương thời được coi là tín ngưỡng nền tảng xã hội. “Năm Canh Tuất, Thuận Thiên năm thứ nhất(1010)… màu thu tháng 7(…) xuống chiếu truyền cho những kẻ trốn tránh phải về quê cũ. Lại hạ lệnh cho các hương ấp, nơi nào có chùa quán đã đổ nát đều phải sửa chữa lại.(…Màu đông, tháng 12 Cấp áo quần, lương thực, thuốc men cho 28 người lính man bị Ngọa Triều bắt, sai người đưa về quê cũ. Tha cho người ở vùng Nam Giới, huyện Thạch Hà thuộc Châu Hoan được trở về bản huyện (4)

Tinh thần tự do, dân chủ thể hiện tinh thần tương thân tương ái, thể hiện chính sách khoan hồng đối với người có tội: “Ất mùi, Long thụy Thái bình năm thứ 2 (1055), mùa đông tháng 10 đại hàn, vua bảo các quan tả hữu rằng: “Trẫm ở trong cung, sưởi than xương thú, mặc áo lông chồn còn rét thế này, nghĩ đến người tù bị giam trong ngục, khổ sở về gong cùm, chưa rõ ngay gian, ăn không no bụng, mặc không kín than, khốn khổ vì gió rét, hoặc có kẻ chết không đáng tội, trẫm rất thương xót. Vậy lệnh cho Hữu ty phát chăn chiếu và cấp cơm ăn ngày hai bữa”(5)

Năm 1021 Tân Dậu [ Thuận Thiên năm thứ 12(1021). Mùa xuân tháng 2, lấy ngày sinh nhật của vua làm tiết thiên thành, lấy tre kết làm một ngọn núi gọi là Vạn Thọ Nam Sơn ở ngoài của Quảng phúc, trên núi làm nhiều hình chim bay thú chạy, muôn vẻ lạ kỳ. Lại sai người bắt chước tiếng của cầm thú làm vui để ban yến cho bề tôi” (6) 

2. Tự do dân chủ lấy lợi ích của dân chúng làm trọng, công bằng ngay trong hang ngũ các thân vương 

Mục đích không phải phục vụ cho tầng lớp thống trị. Nếu đi ngược lại lợi ích của nhân dân thì được coi là không tiến bộ “Nhâm tuất[ Thuận Thiên] năm thứ 13(1022), mùa xuân tháng 2, vua thấy tiết Thiên Thành làm núi giả khó nhọc cho dân, bãi đi, chỉ đặt yến lễ mà thôi” (7)

Dân chủ ngay đối với việc truyền ngôi, nó đòi hỏi các vị hoàng tử phải gia sức rèn luyện tốt, không phải cứ nghiễm nghiên người con trưởng của mẹ đích là được truyền ngôi mà dựa vào phẩm chất đạo đức và tài năng của người sẽ kế nhiệm. Đúng đạo đức và tài năng phải do quá trình rèn luyện mà có. Như thế nhà vua vô hình chung phải có đầy đủ phẩm chất “tu, ttè, trị, bình”(Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ).

- “Lê Văn Hưu nói: Nhà Lý phong các con mẹ đích đều làm vương, các con mẹ thứ đều làm hoàng tử mà không đặt ngôi hoàng thái tử. Đến khi nào vua ốm nặng mới chọn một người trong các con cho vào để nối nghiệp lớn. Truyền dần thành tục, không biết là ý thế nào. Có người nói: Nhà Lý không đặt thái tử trước là vì muốn cho các con chăm làm điều thiện. Nếu lập ngôi thái tử thì phận vua tôi đã định dù có con hiền như Vi Tử cũng không biết xử trí như thế nào..” (8)

- “Canh Thìn, Càn Phù Hữu Đạo năm thứ 2(1040), mùa hạ tháng 4, ngày mồng 1, xuống chiếu từ nay trở đi phàm nhân dân trong nước ai có việc kiện tụng gì, đều giao cho Khai Hoàng Vương xử đoán rồi tâu lên, lại cho lấy điện Quảng Vũ làm nơi Vương xử kiện”(9)

Đánh giá về sự kiện này, sử thần Ngô Sĩ Liên với quan niệm về chính danh  với nhiều thuật ngữ, khái niệm của của lý thuyết Nho giáo đã phê phán: “Chức việc của thái tử, ngoài việc thăm hỏi hầu cơm vua ra, khi ở lại giữ nước thì gọi là Giám quốc, khi đem quân đi thì gọi là Phủ quân, có thế mà thôi, chưa nghe thấy sai xử kiện bao giờ. Phàm việc xử kiện là việc của Hữu ty. Thái Tông sai Khai Hoàng Vương làm việc đó không phải là chức phận của thái tử, lại lấy điện Quảng Vũ làm nơi xử kiện là không đúng chỗ”(10)

Qua đây thấy rằng điện Quảng Vũ thời Lý làm nơi xử kiện nhưng đến thời Lê chức năng của điện Quảng Vũ không phải để xử kiện, qua lời phê phán “Lại lấy điện Quảng Vũ làm nơi xử kiện là không đúng chỗ”. Ngày nay, chúng ta hiểu, sự phê phán của Ngô Sĩ Liên là dựa vào công thức chức năng hoàn chỉnh theo mô hình Nho giáo phong kiến phát trển ở mức độ cao và hoàn thiện nhất ở trong lịch sử phong kiến. Nhưng điều quan tâm của chúng ta ở đây là, không phải ngẫu nhiên mà nhà vua không dùng Hữu ty để xử kiện mà lại giao cho Khai Hoàng Vương bởi lúc đó vua đã không tin vào tang lớp quan lieu ở Hữu ty nữa, xã hội những nhiễu, nhiều người bị xử oan uổng quá: ĐVSKTT ghi: “ Năm Nhâm Ngọ [ Càn Phù hữu đạo] năm thứ 4 (1042)(…) ban “Hình thư”. Trước kia việc kiện tụng trong nước phiền nhiễu, quan lại giữ luật pháp câu lệ luật văn, cốt làm cho khắc nghiệt, thậm chí có người bị oan uổng quá đáng. Vua lấy làm thương xót, sai trung thư san định luật lệnh, châm chước cho thích dụng với thời thế, chia ra môn loại, biên thành điều khoản, làm thành sách Hình thư của một triều đại, để cho người xem dễ hiểu. sách làm xong, xuống chiếu ban hành, dân lấy làm tiện. Đến đây phép xử án được bằng thẳng, rõ ràng, cho nên mới đổi niên hiệu là Minh Đạo và đức tiền Minh Đạo (11).

- Tự do dân chủ nhưng không có nghĩa là khinh nhờn vua, bất trung, bất kính, mà ngược lại phải giữa đạo vua tôi, cha con. Nếu ai không tuân theo thì quỷ thần giết chết. năm Mậu Thìn (1028) - Loạn Tam Vương nổi lên, có thể nói đây là một năm đầy biến động đối với Kinh Thành Thăng Long. Qua chiêm bao vua được báo trước về việc có loạn tam vương, vua liền phòng bị và thấy ứng nghiệm. “Đến đây xuống chiếu cho Hữu ty dựng miếu ở bên hữu kinh thành Đại La sau chùa Thánh Thọ, lấy ngày 25 tháng ấy, đắp đàn ở trong miếu, cắm cờ xí, chỉnh đốn đội ngũ, treo gươm giáo ở trước thần vị, đọc lời thề rằng: làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, xin thần minh giết chết”(12)

Đúng như khẳng định của Đại Việt sử ký toàn thư lời thề ở giữa kinh đô, của triều đình mang yêu cầu của một nội dung trung quân, ái quốc, có hiếu nghĩa với mẹ cha. Sự kiện thề ở thềm rồng và đền Đồng Cổ cho thấy triều đình nhà Lý có sự bất cập do chưa có một bộ luật để quản lý đất nước. Con người khi  đó luôn thường trực một niềm tin về đấng siêu nhiên, chủ nghĩa duy tâm. Lời thề trước nơi tôn nghiêm đã chi phối đến các hoạt động, chi phối đến hành vi, cư xử của họ, mang nặng yếu tố dân gian và văn minh làng xã. Đạo quân - thần; phụ- tử đã được đưa ra với yêu cầu phẩm chất trung- hiếu, chi phối đến các quan hệ xã hội. mặc dù các tac giả của đại Việt sử ký toàn thư không bình luận nhưng tự thân nó đã nói lên vấn đề cấp bách cần phải có một hệ thống pháp luật, một hệ tư tưởng dẫn dắt để điều khiển xã hội chứ không phải giản đơn của một lời thề với sự trông mong vào sự trừng phạt của thánh thần. 

3. Tự do dân chủ thể hiện việc gần dân, người dân có vai trò chủ động, có sự phản biện xã hội, gần với xã hội dân sự 

- Gần dân để hiểu dân:

Muốn điều khiển đất nước tốt, người đứng đầu phải là người thấu hiểu dân, phải “ba cùng’ với dân, gần dân. Với tư tưởng của vua Lý Thái Tông hoàng đế khi đó là cho Khai Thiên Vương ở bên ngoài thành (.“.. Năm Thuận Thiên thứ 3 (1012), phong làm Khai Thiên Vương, cho ra ở bên ngoài (13)

Tuy nhiên, đoạn chính sử của năm 1012 không cho biết thêm cho Khai vương ở Hoàng thành hay Cấm thành (?). Nhưng ở đây có lẽ là ngoài Cấm thành (?). Dựa vào một đoạn chép trong sử  năm [ Thiên Thành năm thứ 6] (1033)… tháng 8 ngày 13, vua ra ngoài cửa Trường Quảng xem phủ đệ của hoàng tử vừa xây xong (14)

Xã hội dân sự là một xã hội tiến bộ, một xã hội thực sự của người dân, do người dân tự làm chủ, người dân có chức năng phản biện xã hội. Dưới triều Lý, người dân có quyền vào thẳng sân Long trì trước thềm rồng gióng lên hồi chuông kêu oan, nhà vua phải ra xử kiện. “Năm Kỷ tỵ, niên hiệu Thiên Thành năm thứ 2 (1029)…Phía đông thềm rồng đặt điện Văn Minh, phía tây đặt điện Quảng Vũ, hai bên tả hữu  thềm rồng đặt lầu chuông đối nhau để dân chúng ai có việc kiện tụng oan uổng thì  đánh chuông lên”(15)

Như thế, người dân thực sự được đối thoại với vua, vua đóng vai trò là “quan tòa”, người tiếp dân chính là vua - người nắm trong tay quyền hành cao nhất, tuy là một xã hội duy trì mối quan hệ “Quân- thần”, thần dân nhưng đã mang yếu tố của một xã hội công dân. Ngược với nó là một xã hội u tối, quân phiệt, vương quyền đi liền với thần quyền: “Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung”.

Tinh thần tự do, dân chủ đó giường như chỉ duy trì trong một thời gian ngắn, coi như là biện pháp tình thế, giải quyết mau lẽ những bức xúc của xã hội căng phồng như một quả bóng sau vụ loạn Tam Vương. Dù vậy, đây cũng là một cố gắng, không muón nói là một sựu thu phục nhân tâm mà là sự sáng suốt, dân chủ để ứng phó với một tình hình thực tế xã hội. Đồng thời với hình thức tự do, dân chủ, triều đình kiên quyết xử dụng hình phạt hết sức hà khắc đối với những trường hợ phản nghịch như đóng cũi đem về kinh sư cho nhà vua ngự ở điện Thiên Khánh xét tội, có trường hợp đem về Chợ Tây (Nhai) xẻo thịt băm xương (16)

Một quan niệm giản dị, dễ hiểu như một chân lý nhưng lại rất hiện đại là: Sở dĩ dân làm sai, thậm chí mắc vào tội hình phạt là do không hiểu, không biết. Chính vì thế mong muốn làm cho dân biết, dân hiểu để dân làm đúng là vấn đề mà vua Lý Thánh Tông phải trăn trở thương xót: “Ta yêu con ta cũng như lòng ta làm cha mẹ dân. Dân không hiểu biết mà mắc vào hình pháp, trẫm rất thương xót. Từ nay về sau, không cứ tội gì nặng hay nhẹ đều nhất luật khoan giản.(17). Biện pháp tức thời là ân xá, tha bổng cho người bị tội, biện pháp lâu dài là san định luật lệnh, “Châm chước thích dụng với thời thế”, làm sách “Hình thư” rồi xuống chiếu ban hành khắp cho dân chúng, phép xử án từ đây được rõ ràng, minh bạch (18) 

4. Tự do, dân chủ với công việc tổ chức dân sự 

Một xã hôi tiến bộ là một xã hội dân sự, một xã hội thực sự của người dân, do người dân tự làm chủ xã hội, người dân có chức năng phản biện xã hội, ở đây là phản biện chính xã vua- người nắm trong tay quyền hành cao nhất, một xã hội công dân chứ không phải là một xã hội thần dân. Ngược với nó là một xã hội u tối, quân phiệt, vương quyền đi liền với thần quyền: “Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung”

Dân chủ được nhà Lý áp dụng trên cơ sở của nhiều nguyên nhân bởi tảng nền xã hội trong đó yếu được quan tâm tlà tinh thần trọng tước, trọng lão, trọng kinh nghiệm của cư dân sản xuất nông nghiệp., kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc: Đó là trọng nguwif có công, gnưười già. Dân chủ không phải là sự cào bằng. Dưới thời Thái Ninh (1074), xuống chiếu cho các công thần 80 tuổi đều được chống gậy ngồi ghế khi vài chầu. (19). Lệ này còn được tiếp tục duy trì cho đến cuối triều Trần.

Lê Văn Hưu nói: Nhà Lý phong các con mẹ đích đều làm vương, các con mẹ thứ đều làm hoàng tử mà không đặt ngôi hoàng thái tử. Đến khi nào vua ốm nặng mới chọn một người trong các con cho vào để nối nghiệp lớn. Truyền dần thành tục, không biết là ý thế nào. Có người nói: Nhà Lý không đặt thái tử trước là vì muốn cho các con chăm làm điều thiện. Nếu lập ngôi thái tử thì phận vua tôi đã định dù có con hiền như Vi Tử cũng không biết xử trí như thế nào..” (20)

Trần Thủ Độ - Người “Kiến trúc sư” tài tình của vương triều Trần đã nhận thức sâu sắc được vấn đề tuyển chọn, giao phó đúng người đảm nhận chức tước sao cho đúng người, đúng việc. Tiêu chí của ông là làm sao phải chọn được người tài năng chứ không phải là con ông cháu cha. Chuyện xin chức tước Trân Thủ Độ và Trân Thủ Độ quy định nếu như vậy phải chặt tay: “Trần Thủ Độ có lần duyệt định số hộ khẩu, quốc mẫu xin riêng cho một người làm câu đương. Thủ Độ gật đầu, rồi ghi họ tên quê quán của người đó. Khi xét duyệt đến xã ấy, hỏi tên mỗ ở đâu, người đó mừng rỡ chạy đến. Thủ Độ bảo hắn: “Người vì có công chúa xin cho được làm câu đương, không thể ví như những câu đương khác được, phải chặt một ngón chân để phan biệt với người khác. Người đó kêu van xin thôi mãi mới tha cho. Từ đó không ái dám đến thăm vì việc riêng nữa” (21)

Tránh tình trạng cục bộ gia đình trị hay tình trạng “Một người làm quan cả họ được nhờ”, Trần thủ Độ đã khẳng khái tâu thẳng với vua mà không hề phải vòng vo, che đậy ý nguyện của mình để làm sao vua chọn được người tài giỏi, tiêu chí chọn người tài giỏi để giúp vua là tối thượng : “Thái Tông có lần muốn cho người anh của Thủ Độ là An Quốc làm tể tướng. Thủ Độ tâu: “An Quốc là anh thần, nếu cho là giỏi hơn thần thì thần xin trí sĩ, nếu cho thần giỏi hơn An Quốc thì không thể cử An Quốc. Nếu an hem đều làm tể tướng thì việc triều đình sẽ ra sao?”(22)

Hình phạt rất nghiêm: Năm Ất Hợi, Thông Thụy năm thứ 2(1035). Người Ái Châu làm phản (…) vua bắt được Nguyễn Khánh làm phản đóng cũi đem về kinh sư. Tháng 11 ngày mồng 1, vua từ Châu Ái về đến Kinh, làm tiệc rượu mừng về việc trở về. Úy lạo các tướng sĩ có công. Vua ngự điện Thiên Khánh xét án bọn sư Hồ, Nguyễn Khánh; đều phải xẻo thịt băm xương ở chợ Tây [Tây Nhai- NQH], còn có những kẻ khác thì xét theo tội nặng, nhẹ”(23)

Năm Nhâm Ngọ [ Càn Phù hữu đạo] năm thứ 4 (1042)(…) ban “Hình thư”. Trước kia việc kiện tụng trong nước phiền nhiễu, quan lại giữ luật pháp câu lệ luật văn, cốt làm cho khắc nghiệt, thậm chí có người bị oan uổng quá đáng.. Đến đây phép xử án được bằng thẳng, rõ ràng, cho nên mới đổi niên hiệu là Minh Đạo và đức tiền Minh Đạo (24)

Sự khoan dung thể hiện tinh thần tương thân tương ái, thể hiện chính sách khoan hồng đối với người có tội: “Ất mùi, Long thụy Thái bình năm thứ 2 (1055), mùa đông tháng 10 đại hàn, vua bảo các quan tả hữu rằng: “Trẫm ở trong cung, sưởi than xương thú, mặc áo lông chồn còn rét thế này, nghĩ đến người tù bị giam trong ngục, khổ sở về gong cùm, chưa rõ ngay gian, ăn không no bụng, mặc không kín thân, khốn khổ vì gió rét, hoặc có kẻ chết không đáng tội, trẫm rất thương xót. Vậy lệnh cho Hữu ty phát chăn chiếu và cấp cơm ăn ngày hai bữa”(25)

Sự phân biệt gianh giới, đẳng cấp được ban hành giữa các ty trong Hoàng cung: “Năm Tân hợi  [Thần Vũ] năm thứ 3[1071]… mùa đông, tháng 12, vua không được khỏe. Xuống chiếu cho Hữu ty ai vào lầm hành lang tả hữu quan chức đô (Chỉ các quan chức đô - Các đô Cấm vệ) thì đánh 80 trượng (26)

Muốn xã hội phát triển được, có những đóng góp chân thành tiến bộ vì thế nhà lý đã xuống chiếu cầu lời nói thẳng vào năm  Bính Thìn [Thái Ninh] năm thứ 5(1076)(27),… mùa hạ tháng 4 (…) xuống chiếu cầu lời nói thẳng.

Mậu Thìn [Quảng Hựu] năm thứ 4(1088), mùa xuân tháng giêng, phong cho nhà sư (Có thuyết nói là cho tiết việt, cùng với Tể tướng đứng trên điện, xét đoán công việc và đơn từ kiện tụng của thiên hạ, chưa chắc là có thế, có lẽ bấy giờ Nhân Tông sung đạo Phật, phong làm Quốc sư để hỏi việc nước, cũng như vua Lê Đại Hành đối với Ngô Khuông Việt mà thôi (28)

Trong xã hội phong kiến, vua quan thường được cho là “Cha- mẹ” của dân nên vua quan luôn tự cho mình cái quyền được đứng trên đầu trên cổ của người dân. Thậm chí cậy quyền cậy thế mà đánh đập. Tuy vậy, triều Lý đã quy định rõ:  Kỷ đậu [Thuận Thiên] năm thứ 2 (1129)(..) xuống chiếu răng nô ty các vương hâu va các quan không được cậy thế đánh đập quan quân va bách tính, kẻ nao phạm thi gia chủ phải tôi đô, nô sung lam quan nô (29)

Cuối thời Lý tinh hinh xã hội nhêu biến động, giặc cướp nổi lên, nhân dân cực khổ. Nhà vua cũng không còn được sát sao gần gũi với dân như giai đoạn đầu nữa. Sử viếy: “Vua thi ở tít trong cung, giặc cướp bưa bãi, nhân dân ở ngoai thanh lưu ly cực khổ lắm (30)

Tự do, dân chủ đòi hỏi người đứng đầu, người nắm trong tay quyền bínhphải là người công tâm, sự đóng góp của mỗi người phải tương xứng với quyền lợi mà họ được hưởng. Có làm có hưởng, không làm không hưởng. Hay nói cách khác Đã hưởng thì phải làm, phải đóng góp. Quan điểm đó tỏ ra rất hiện đại mà sau này trong quản lý xã hội hiện nay, người ta thường nhắc đến cụm từ: “Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu”. Thông qua một câu chuyện giản dị về quả soài trước cuộc kháng chiến chống quân Mông- Nguyên lần thứ Nhất ở địa điểm bến Bưởi đã được ghi lại như một điển cố hiếm hoi trong lịch sử văn học Việt Nam. Chuyện Cự Đà: “”Đinh tỵ, Nguyên Phong năm thứ 7(1257) Tha tội cho tiểu hiệu là Hoàng Cự Đà. Trước đây, vua cho các quan ăn quả xoài, riêng Cự Đà không được ăn, đến khi quân Nguyên đến Đông Bộ Đầu, cự Đà đi thuyền bỏ trốn. Đến Hoàng giang gặp Hoàng Thái Tử đi ngược lên. Cự Đà tránh sang bờ bên kia, thuyền đi rất vội, quan quân hô to hỏi: “Quân Nguyên ở đâu?” Cự Đà trả lời: “Không biết. Các người nên đi hỏi những người ăn quả xoài ấy”. Đến khi ấy thái tử xin khép Cự Đà vào tội cực hình để răn những kẻ bất trung. Vua nói: “Tội Cự Đà đáng giết cả họ, nhưng đời xưa có anh Dương Châm không được ăn thịt dê đến nỗi quân Trịnh bị thua, tội của Cự Đà là do nỗi của ta đấy, tha tội chết và cho hắn đi đánh giặc chuộc tội”(31)

-  Tân Hợi thiên ứng chính bình năm thứ 20(1251): “Vua ban yến ở nội điện, các quan đều dự. Đến khi say, mọi người đứng cả dậy, dang tay mà hát. Ngự sử trung tướng(sau đổi là Trung úy) Trần Chu Phổ cũng dang tay theo mọi người, nhưng không hát câu gì khác, chỉ nói: “Sử quan ca rằng, sử quan ca rằng;”…Sử thần Ngô Sĩ Liên nói: Xem thế đủ thấy, tuy bấy giờ vua tôi cùng vui, không gò bó vào lễ pháp, cũng là điều giản dị, chất phác của phong tục, nhưng không còn chừng mực hì nữa. Hữu Tử nói: “Biết được hòa đồng rồi hòa đồng, nhưng không lấy lễ mà tiết chế, thì cũng không thể làm được”.Ngự sử là bề tôi giữu việc can ngăn, chức phận là phải uốn nắm, đã không nói thì thôi, lại còn vào hùa với họ thì kỷ cương của triều đình để đâu?”(32)

Muốn xã hội tốt đẹp, có kỷ cương thì phải có luật nghiêm minh.  Người đứng đầu phải “”Dĩ công vi thượng”, mọi người bình đẳng trước những quy định của triều đình, dù người đó là ai. Những câu chuyên liên quan đến chủ đề này, chúng ta còn được biết qua những đoạn sử ghi về thái độ của Trần Thủ Độ trước những vấn đề giữ nghiêm luật pháp: “Linh Từ Quốc mẫu có lần ngồi kiệu đi qua thềm cấm, bị quân hiệu ngăn lại, về dinh khóc bảo với Thủ Độ: “Mụ này làm vơi ông, mà bị bọn quân hiệu khinh nhờn đến thế”. Thủ Độ tức giận, sai đi bắt. Người quân hiệu hiệu ấy nghĩ rằng mình chức phải chết. Khi đến nơi, Thủ Độ văn hỏi trước mặt, người quân hiệu ấy cứ theo sự thực trả lời. Thủ Độ nói: “Ngươi ở chức thấp mà giữ được luật pháp, ta còn trách gì nữa”. Lấy vàng lụa thưởng cho rồi cho về”(33).

Chỉ có bình đẳng và dân chủ thực sự mới quy tụ tài năng, nhận được sự đóng góp của mọi người mới đem lại sự thành công. Hưng Đạo Đại Vương đã nhận thấy được vai trò của kẻ bầy tôi, tả hữu. Tự ví mình như chim hồng hộc sở dĩ bay cao được là do sự phù giúp của bề tôi như Yết kiêu, Dã Tượng. Chính Yết Kiêu, Dã Tượng là người đóng vai trò: “Trụ cánh” để cho “cánh chim hồng hộc” Trần Hưng Đạo bay cao, trở thành một vị tướng tài lãnh đạo nhân dân cả nước làm nên cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông- Nguyên toàn thắng. “Trước đây, Hưng Đạo Vương có người nô là dã Tượng và Yết Kiêu, đối xử rất hậu. Khi quân Nguyên tới, Yết Kiêu giữ thuyền ở bãi Tân, dã Tượng thì đi theo. Đến lúc quan quân thua trận, thủy quân tan cả. Hưng Đạo Vương địng rút theo lối chân núi. Dã Tượng nói: Yết kiêu chưa thấy Đại Vương thì nhất định không dời thuyền”. Vương đến Bãi Tân, chỉ có thuyền Yết Kiêu vẫn còn ở đó. Vương mừng lắm, nói: “Chim hồng hộc muốn bay cao phải nhờ ở sáu trụ cánh. Nếu không có sáu chiếc trụ cánh ấy thì cũng là chim thường thôi”. Điều quan trọng là ông đã không vì quyền mà lấn lướt, “quên” công lao của những người lính dưới quyền, ngược lại rất công tâm, công khai đánh giá, ghi nhận tài nghệ của kẻ thuộc quyền.

-  Một đoạn trong Hịch tướng sĩ:  “Chẳng những thái ấp của ta bị tước mà bổng lộc các ngươi cũng về tay kẻ khác, chẳng những gia quyến ta bị đuổi mà vợ con các ngươi cũng bị người khác bắt đi, chẳng những xã tắc tổ tong của ta bị nguoèi khác giày xéo mà mồ mả cha mẹ các ngươi cũng bị người khác đào bới, chẳng những thân ta kiếp này bị nhục mà, dẫu trăm đời sau, tiếng nhơ khôn rửa, tên xấu còn mãi, mà đến gia thanh các ngươi cũng không khỏi mang tiếng là viên bại tướng. Lúc báy giớ, các ngươi có thỏa long vui thú, phỏng có được không?(…) Nay ta bảo các ngươi (…) Như vạy, chẳng những thái ấp của ta mãi mãi lưu truyền, mà bổng lộc các ngươi cũng đời đời được hưởng, chẳng những gia quyến của ta được yên ấm gối chăn, mà vợ con các ngươi cũng được bách niên giai lão, chẳng những tong miếu của ta được muôn đời tế lễ, mà ông cha các ngươi cũng được thờ cúng quanh năm, chẳng những thân ta kiếp này đắc chí, mà các ngươi trăm năm về sau tiếng thơm hãy còn. Chẳng những danh hiệu ta lưu truyền mãi mãi, mà họ tên các ngươi cũng sử sách lưu thơm. Lúc bất giờ các ngươi không muốn vui thú phỏng có được không?.   Nên ta viết bài hịch này để các ngươi biết rõ lòng ta”(34)

“Kẻ khác” ở đây là chỉ bọn giặc Thát Đát. Quyền lợi của dân tộc là quyền lợi giữa cá nhân với cộng đồng, người tướng dưới quyền ấy phải biết quyền lợi của người dân với quyền lợi của dân tộc. Sự lựa chọn, cách hành sử, lối sống, mà các tướng phải tự ý thức trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc đã được Trần Hưng Đạo khơi dậy đã động đến tận cùng ở sự nhạy cảm nhất, tinh thần tự nhiệm và lòng tự trọng của từng cá nhân khiến cho họ không thể nào vô cảm trước vận mệnh dân tộc (35).

Có thể nói rằng, triều đại Lý – Trần tồn tại trong một thời gian dài, mặc dù xã hội có nhiều biến chuyển phúc tạp, tình hình nội bộ, giặc ngoại xâm và nhiều nguyên nhân khác đã là mối quan tâm hang đầu của vương triều này trước sự tồn vong của vương triều. Vấn đề tự do dân chủ đã được triều đình cố gắng thực thi trên tảng nền của xã hội lấy Phật gáo làm bệ đỡ tinh thần, điều này rõ nhất trong xã hội triều Lý. Nhưng tự do dân chủ mà không đi liền với việc xây dựng và hoàn thiện bộ máy triều đình với việc cho ra đời các bộ luật thì sự tự do dân chủ đó chỉ ở mức độ thấp theo kiểu quản lý làng xã. Đến thời Lê,  những khiếm khuyết đó đã được bổ sung, hoàn thiện. Nhưng tiếc thay, những điểm sáng về nhân tố tự do, dân chủ tời Lý- Trần không được triều Lê, triều Nguyễn phát huy triệt để, sự vận động của mô hình quản lý xã hội nhà triều Lê lại phát triển theo khuynh hướng quan liêu, tập quyền  xa lạ với sự phát triển tự do dân chủ thời Lý - Trần. 
N.Q.H 

Phần nhận xét hiển thị trên trang

biến thành cá

Đặng Phú Phong

Tôi nằm trên bộ ván gõ đen, lên nước láng bóng. Bộ ván vụt bay bổng lên rồi rớt xuống tà tà trong khối ống tròn lớn, giống như vành chắn mô tô bay. Tôi sợ đến khủng khiếp, ráng hết sức để tự dán lưng mình vào mặt ván vì sợ người một nơi ván một nơi. Ống như dài bất tận, ván không rớt xuống đáy. Tôi khẩn cầu cho bộ ván bay lên nhưng bộ ván cứ tiếp tục rơi và chạm đáy. Nước. Nước thật mát, thật trong. Tôi rời tấm ván, nhẹ nhàng bơi lội, tận hưởng sự khoan khoái cái dịu dàng tươi mát của sóng nước mênh mang. Bỗng dưng tôi thấy tôi dễ chịu vô cùng, không hề cảm thấy sức cản của nước. Tôi nhìn xuống. A, tôi biến thành cá. Một con cá hồng mập đứ đừ. Ừ, thì làm cá cũng chẳng sao. Vắng mặt cuộc đời của loài người thử xem sao. Có chết thằng Tây nào không? Ngày nào về lại xem sao. Chắc cũng giống Từ Thức thôi. Cứ bơi lội cho thỏa thích cái đã.

Vẫy vùng trong nước cho đến tối, chợt thấy đói. May sao một con tôm trắng lấp lánh trông thật vô cùng hấp dẫn đang búng người đến, tôi phóng tới đớp liền. Đồng thời tôi cũng thấy đau nhói trong họng và trong khoảnh khắc cả người tôi vụt thẳng lên không trung rồi rớt bịch xuống đất. Đau đến xé người.

Tôi tỉnh dậy trên bộ ván. Lưng ướt đẫm. “A, chắc có lẽ mình vừa mới bơi lội” tôi lẩm bẩm.

Phần nhận xét hiển thị trên trang