hông hề thấy có
chủ ý, có ý thức gì, khi người ta kiểm tra người để sau đó tống gã vào phòng
giam, gã đã kịp bỏ chiếc nhẫn vào miệng. Gã không nuốt vào bụng như một số kẻ
trong trường hợp như gã từng làm, cái lưỡi khôn ngoan đẩy nó xuống dưới sát hàm
răng khi gã há miệng cho người ta kiểm tra. Người cán bộ cũng không tìm thấy
gì. Anh ta chăm chú ngó hai lỗ tai gã, đưa tay sờ cái đầu rối bù của gã vì tóc
chưa kịp cắt, cũng không tìm thấy thứ gì. Rồi vạt áo, quần cũng được cũng được
lần rất kĩ nếu như có tiền hay đồ trang sức người ta sẽ ghi vào biên bản. bị
can chỉ được trả lại sau khi có quyết định trả tự do và ra khỏi nơi đây. Việc ấy
đã trở thành một quy định bắt buộc ở một nơi như thế này. Đã từng có trường hợp
kẻ lưu manh chuyên nghiệp cất giấu vàng tiền, ma tuý trước khi tống giam. Nơi
giấu, cách giấu muôn hình muôn vẻ. Có đứa tiền cuộn tròn như điếu thuốc nhét
vào hậu môn. Có kẻ vo bẹp cái nhẫn nuốt vào bụng. Cách này khó bị phát hiện
nhưng cực kỳ nguy hiểm. Gã đã từng được chứng kiến ở những lần bị bắt trước
đây. Kẻ liều lĩnh ôm bụng lăn lộn kêu đau, mặt tái dại mồ hôi đầm đìa vì bị thắt
ruột, ngay sau đó người ta phải đưa hắn đi bệnh viện để mổ lấy vật lạ trong bụng
ra. y đã kịp thời biến cái rủi thành cái may. Chưa khô vết mổ y đã tìm cách trốn
ra ngoài mặc dù trại vẫn có người được phân công theo dõi y ở bệnh viện. Chỉ cần
anh ta sơ hở trong lúc đi vào toa lét, hay một việc sinh hoạt cá nhân đột xuất
nào đó, y đã có thể thoát ra ngoài. Có thể thân nhân hay đồng bọn của y chờ sẵn
ở đâu đó đưa y trốn đi. y không thể đi một mình vì còn quá yếu sau khi mổ .
Hoặc
giả như chiếc nhẫn không bị tắc trong ruột, hai ngày sau nó sẽ được đường tiêu
hoá tống ra ngoài, lúc đó chủ nhân của nó sẽ dùng nó như bùa hộ mệnh. Có thể
đút lót người giữ chìa khoá buồng giam. Nếu có cơ hội trốn được ra thì đó là
phương tiện sống những ngày đầu của cuộc đào thoát. Hoặc ít ra cũng để phòng
thân nếu không may bị đói hoặc mắc bệnh trong nhà giam. Trong nhà tù thời nào
cũng vậy, luôn có một kiểu chợ đen có thể đổi chác, mua bán bất cứ thứ gì chỉ
trừ súng đạn, từng có kẻ sau khi ra tù có được vốn liếng không ngờ tới được, nhờ
vào thứ chợ ngấm ngầm, ghê sợ này, mà khi vào chỉ có hai bàn tay trắng .
Quả
thật ở một khía cạnh nào đó nhà tù là một xã hội, một thế giới thu nhỏ lại nó
cũng có những tầng bậc, số phận, tính cách muôn mầu, muôn vẻ. Cho dù người ta
không ai muốn một lần, một ngày bước chân vào. Dù gì cũng “nhất nhật tại tù”.
Có
những chuyện gã nghĩ rằng kể ra cũng không ai tin, tỷ như có kẻ dấu được cả một
đoạn cưa thép hoặc chiếc đồng hồ Oren to như đít bát vào hậu môn và vẫn qua mắt
người kiểm tra lục soát! Con người trước những thử thách, tình huống ngặt nghèo
thường phát lộ những khả năng khó tin.
Năm
người dẫn từ bãi vàng được tách giam riêng chờ lấy cung chỉ trừ Thịnh và cô gái đi cùng, chiếu cố là nữ được
được ở chung một buồng. Nhưng vì số phòng giam của huyện có hạn nên ba người
còn lại tuy vẫn được tách riêng nhưng lại ở chung với các can phạm khác. Gã
không nghĩ lại gặp anh chàng bị bắt lại bởi lệnh truy nã. Từ hôm chuyển từ uỷ
ban xã xuống đây gần hai tháng rồi mà y vẫn chưa bị di lý về xuôi. Có lẽ người
ta còn tạm giữ lại để điều tra thêm thời gian y trú ngụ, lấy vợ và sinh con ở
Xuân Đô y có gây thêm tội lỗi gì không ? hiện y đang bị cùm một bên chân. cái
móng cùm được y quấn một lượt rẻ cho đỡ lạnh.
Phòng
này được thiết kế để giam những can phạm đặc biệt. Nhưng vì không còn chỗ, nên
gã được đưa vào đây, không biết rồi gã còn phải ở lại chỗ này bao lâu? Buồng
giam chật hẹp, nền xi măng chỉ bằng chiếc chiếu một, vừa hai người nằm. Bên dưới
là một khoảng thấp hơn chạy dài theo bệ xi măng là lối đi. Phía giáp sát cửa ra
vào là chỗ đặt cái bô đi đại, tiểu tiện. Trần nhà đổ bê tông dày. Một lỗ thông
hơi nhỏ bằng nửa quyển vở hắt ánh sáng từ bên ngoài vào, khi sập cửa lại, gã thấy
tức ngực như thể không khí bị nén lại.
Trong phòng ánh sáng mờ mờ như trời sáng trăng suông lúc mây nhiều, tuy vậy gã
vẫn nhận ra can phạm hôm gã lên xã do người vợ cũ đâm đơn kiện về chuyện đứa
con. Kẻ kia thì không biết gã. Người ở trụ sở hôm ấy rất đông, với lại khi đó y
còn lòng dạ nào để ý đến người xung quanh ?
Khi
tiếng chân người trực ban đi xa, y hỏi gã:
- Làm sao mà vào đây?
- Đánh nhau!
- Ở đâu?
- Trên bãi.
Y khịt mũi
- Đúng là thừa sức khoẻ. Vào có bị tẩm quất trận
nào chưa?
- Không!
-
Vậy chuẩn bị đi, kiếm cái gì đựng ít nước đái để xoa bóp là vừa. Thứ thuốc ấy
không phải mua mà công hiệu lắm đấy!
Gã
nghĩ bụng: Thằng này nghĩ mình vào đây lần đầu muốn hù doạ, uy hiếp tinh thần
hay tìm sự thông cảm đây? nhưng gã không nói gì. Chẳng có gì hay để nói với y rằng
gã không lạ gì những chốn như thế này! Gã kín đáo lôi chiếc nhẫn trong miệng
ra, bỏ vào túi áo. Để làm gì lúc này Gà chưa nghĩ đến. Có lẽ bản năng sống, bằng
cách vô thức gã đã hành động như vậy gã vừa mừng vừa lo. Mừng là còn giữ lại được
chiếc nhẫn. Trong người gã có bao nhiêu tiền người ta đã giữ cả. Còn lo là lo nếu
không may hành vi này bị phát hiện, hậu quả không lường hết được. Người ngay trở
thành kẻ gian, vô tội thành ra có tội .
Kinh
nghiệm cho gã biết vụ việc vừa xẩy ra không đơn giản, nếu chỉ xẩy ra xô xát đôi
bên, gây thương tích thì cách giải quyết cũng nan giải. Quá trình điều tra sẽ
không kéo dài, nếu phải ra toà án phạt cũng không nặng. Chỉ là người liên quan,
gã cũng không phải lo nghĩ nhiều.
Đằng
này lại lòi ra vụ tiền giả của người bạn đi cùng với Thịnh. Không biết rồi sự vụ
sẽ đi tới đâu? Kết thúc như thế nào? Liệu Thịnh có dính dáng gì vào việc này
không? Một chút tình cảm vừa vụt loé lên với người con gái này, bỗng chốc vụt tắt.
Bao nhiêu những giả định, những câu hỏi quay cuồng trong đầu. Gã thấy nghẹn thở.
May mà vào mùa này trời không nóng nực. Không may, vào mùa hè chỗ này không chịu
đựng nổi. Gã đã từng ở một nơi như thế này hàng tháng trời, gã không lạ. Nhưng
khi ấy sức thanh niên cường tráng còn chịu đựng được, còn bây giờ tuy gã chưa
già, nhưng cũng không còn trẻ. Sức lực cũng mòn mỏi đi đã nhiều.
Người
bị giam cùng mở bọc đưa cho gã mẩu bánh mì. Y nói là cách đây mấy ngày vợ y lên
thăm gửi vào cho. Gã không ăn. Không phải gã chê miếng bánh cứng như mẩu gỗ, mà
chỉ là gã không có cảm giác đói. Tuy vậy gã cũng không muốn y phật ý. Những cử
chỉ như thế này của gã là rất hiếm hoi. Không như người ta nghĩ, đã vào đến đây
người cùng cảnh ngộ đùm bọc yêu thương lẫn nhau. Mà thường là áp chế, chấn lột,
xéo lên nhau để sống. Không khác gì lồng gà nhét cứng đám gà đói khát vào với
nhau. Con nào mạnh thì sống. Phần đông đến nơi này là tầng lớp hạ lưu, cặn bã của
xã hội. Những kẻ văn hoá lùn, nhân tính nhỏ bé, lương tâm rời rã và không biết
danh dự, nhân phẩm là gì. Gã nhiều năm như con cá bị thả vào giọ cua, nên gã thấm
thía cử chỉ vừa rồi. Hôm ở sân uỷ ban xã gã chỉ nhìn thoáng qua, vì sau đó người
ta dẫn y đi ngay. Lúc bấy giờ tâm trạng của gã không tốt, gã không chú ý đến
xung quanh nhiều lắm. Gã chỉ phân vân tại sao trông mặt mũi y hiền lành, có phần
nhút nhát thế kia lại có gan giết người? Bây giờ vào tới đây gã mới nhìn rõ mặt.
Ngoài bàn tay trái có sáu ngón ra y không có gì đặc biệt. Đôi lông mày dài nhỏ
như lông mày con gái, mũi dọc dừa, cặp môi mọng, khiến y có phần nữ tính nhiều
hơn là đấng nam nhi. Cả giọng nói âm lượng vừa phải, rất trong khiến người nghe
có cảm tình. Người như y lại là kẻ sát nhân kể cũng lạ? Ngay cả cái tên cũng
không giống ai: Khúc Khắc Điều! Một cái tên nếu phải gọi nhiều cả họ lẫn tên rất
dễ mỏi mồm! Có khi chỉ là cái tên giả vớ vẩn nào đó. Cũng có thể là tên thật. Nếu
là giả, y đã không chọn cái tên dễ gây ấn tượng ấy làm gì.
Khắc
Điều kể là từ hôm bị bắt lại, đưa xuống đây tuần nào vợ y cũng xuống thăm. Quà
bánh không có gì nhiều, nắm cơm to mình y ăn hai bữa mới hết, vài cái bánh
chưng hoặc bánh mỳ. Thuốc lào, thuốc lá vì hắn biệt giam nên không được nhận. Mấy
ngày đầu hắn thèm thuốc không sao ngủ được. Đến nỗi đói, bụng sôi òng ọc, người
ta mang cơm vào, y cũng không muốn ăn. Nhưng bây giờ thì y quen rồi, không thấy
nhạt miệng nữa, người như khoẻ hơn. Y chỉ nhớ con, một trai một giái mà y gọi
là hai cục bột. Vợ y cũng nhớ, nhưng không bằng thương nhớ con. Cô ta còn trẻ một
ngày nào đó rất có thể cô ta sẽ lấy một người nào đó. Mà việc đó xảy ra, y cũng
không trách cô ta. Giết người đền mạng, nếu không bị tội chết, án phạt của y
cũng không thể ngắn hạn được. Mười lăm, hai mươi năm rồi y vẵn trở về. Nhưng
hai đứa con của y sẽ sống ra sao những ngày ấy?
Gã
hỏi y: Sao nghĩ như vậy mà còn phạm tội? Y cười thảm hại: Nếu biết trước được kết
cục thì nhiều việc đã không xảy ra. Nhà tù sẽ bị thừa vì giảm đi rất nhiều tội
phạm. Đó là sự kém hiểu biết của cá nhân y, và cũng là sự mù quáng của số phận.
Ban đầu gã đã định không đả động gì đến thân phận của Khắc Điều. Câu chuyện của
kẻ sát nhân phần nhiều là những chuyện hãi hùng, nhiều khi man rợ. Thường thì
hung thủ có bộ dạng hung ác, nét mặt u tối, đầy sát khí. Không giống như kẻ ở
cùng với gã lúc này. Khi Khắc Điều hỏi gã liệu người ta có xử tử hình y hay
không? Gã mới hỏi tình tiết vụ án.
Khắc
Điều kể cho Gã nghe về ngôi nhà, vườn nhiều cây xanh trong một ngõ nhỏ ở ngoại
ô Việt Trì. Con đường sắt chạy băng qua khu dân cư hồi chiến tranh từng bị bom
đánh tơi bời. Phía bên kia đường sắt có khu nghĩa địa. Người ta đã định di chuyển
ra ngoài thành phố, xa hơn chút nũa. Nhưng không kịp. Những quả tên lửa, rồi
bom hạng nặng trượt mục tiêu rơi xuống khu nghĩa địa. Có những ngôi mộ vừa mới
chôn được vài tuần bị bom hất tung lên. Những tấm ván quan tài, quần áo vải liệm
của người chết vương lên mái nhà của khu dân cư. Còn thấy cả những cánh tay,
bàn chân chưa kịp phân huỷ dưới mộ. Nếu thực có chuyện động long mạch thì đây
là lần động long mạch chưa từng xảy ra. Nhưng y không cho là vì thế mà mình vướng
vào tội lỗi. Cho đến bây giờ y cũng chưa hiểu hết mọi chuyện bắt nguồn từ đâu?
Khắc Điều là con một gia đình khá giả, có ông bố cực kỳ nghiêm khắc. Ông là cán
bộ của ngành Tư pháp đang công tác ở Toà án tỉnh. Tuy làm việc ở cơ quan nhưng
ông vẫn sinh hoạt cùng với gia đình. Điều đã có thời là một học sinh giỏi, được
đi dự đại hội cháu ngoan Bác Hồ năm học cấp một. Ai cũng nghĩ y vào học một trường
đại học ở Hà Nội . Nếu không mê đàn hát, có lẽ cuộc đời y đã theo hướng khác, bàn
tay sáu ngón của Điều như có ma lực mỗi khi cầm cây đàn Ghi Ta.
Sau
vụ Toán sồm bị bắt, những sinh viên ưa nhạc vàng đều có danh sách theo dõi. Đều
bị đuổi học vì nhiều lần bị thanh niên cờ đỏ cắt ống quần loe và tóc để dài.
Tuổi
trẻ nhiều khi phản ứng với hoàn cảnh không đúng cách. Thay vì sửa mình cho êm
chuyện, lại cố tình như bị trêu ngươi. Cho đến lần y cùng một số người bạn chống
trả tốp thanh niên cờ đỏ thì bị đuổi học.
Điều
không dám về nhà vì sợ gặp người cha tính nóng như lửa. Y lang thang cùng đám bạn
theo các chuyến tàu xuôi ngược, kiếm sống bằng cách móc túi, giật đồ của hành
khách trên tàu. Cho đến bây giờ y vẫn không hiểu là tại sao có lúc tàu đang chạy
băng băng như thế mà y liều thân nhảy xuống vẫn không bị sao? Mà hai bên đường
đầy gốc cây, đá tảng, cọc nhọn mà y không bị vỡ đầu, lòi ruột?
Lần
cuối là chuyến tàu đi Yên Bái - Lào Cai. Y đã bóc được chiếc đồng hồ đeo ở tay
của một anh bộ đội. Người này vẫn chưa hay biết gì vì vẫn đang gật gà ngủ. Y
không ngờ người đúng gần đấy đã theo dõi y từ đầu đến cuối. Anh ta nắm chặt cổ
tay Điều khiến y đau nhói, buông rơi chiếc đồng hồ. Người mất của tỉnh giấc nhặt
lại chiếc đồng hồ bỏ vào túi, muốn cho qua chuyện, sợ phiền phức dọc đường.
Nhưng người nắm tay Điền vẫn cứ ghì chặt
lôi y đến chỗ nhân viên bảo vệ. Công nhận là tay anh ta rất khoẻ, cứng như đúc
bằng thép. Y đã giẫy dụa hết sức mà không thoát ra được không kịp nghĩ gì lúc
đó y vòng tay ra sau lưng rút con giao nhọn. Sự việc xẩy ra quá nhanh khiến y
cũng không nhớ được tỉ mỉ nó như thế nào, chỉ nghe tiếng kêu “ ối ” thất thanh
của người đàn ông cao lớn mặc quân phục, anh ta ngã vật xuống sàn tàu. Ngay đêm
đó Đều bị giam vào đồn của công an đường sắt. Y trốn được ra ngoài vào đêm thứ
hai nhờ cặp bản lề han rỉ của phòng giam. Y lên Xuân Quang từ hồi đó. Thay tên
đổi họ mong mỏi cuộc sống đời bình lặng nơi rừng thẳm, núi cao y không ngờ lưới
trời tuy thưa mà rộng.
Câu
chuyện của y không mới, gã đã từng nghe nhiều chuyện ly kỳ, rùng rợn nhưng nó gợi
cho gã nhớ lại câu chuyện của mình. Gã cũng đã từng bị nghi vấn vào tội giết
người, đã từng vượt rào trốn trại. Cuộc chạy chốn của gã có tính toán tinh vi,
tình tiết ly kỳ hơn rất nhiều, nhưng rồi cũng bị bắt lại. Hình như con người ta
dù sao mặc lòng, khó mà chạy trốn được số phận, không biết kiếp trước mình ăn ở
thế nào, mà kiếp này lại lắm đa đoan?
Đêm
đó gã thao thức không sao ngủ được. Khắc Điều
có hỏi gã một câu gì đấy, gã vờ như ngủ say, không trả lời.
Bên
ngoài trên một bọng cây khô nào đó có tiếng con tắc kè rú lên một hồi. Tiếng
con chim lợn bay đêm rờn rợn. Trong
phòng giam tối đen không nhìn thấy gì chỉ một khoảng sang sáng mờ mờ ở lỗ thông
hơi, mãi gần sát trần nhà. Gã ngạc nhiên thấy Khắc Điều co hai đầu gối sát lưng
mình. Nếu một bên chân của y còn mắc trong cùm y sẽ không nằm ở tư thế ấy được.
Y làm thế nào để rút được chân ra? Gã thấy hoảng nếu đêm nay y tìm cách thoát
ra ngoài, chuyện gì sẽ xẩy ra? Không thể nói mình không liên quan trong khi ở
cùng với y một phòng!
Nhưng
chuyện ấy đã không xẩy ra. Sáng hôm sau gã hết sức ngạc nhiên móng cùm vẫn bình
thường như cũ. Khắc Điều lại móc nó vào cổ chân quấn lại lớp rẻ, y bảo:
-
Ông cứ coi như không nhìn thấy gì nhé. Gã quay mặt, vờ như không nghe thấy
ó
ó ó
Trong
số bị bắt từ bãi vàng đưa về người ta chỉ giữ lại ba người, còn tất cả đều được
tại ngoại chờ ngày mở phiên toà.
Người
thứ nhất bị giữ lại là Liễu cô bạn đi cùng với Thịnh. Cô này người chắc lắm, mắt
sắc đối nghịch hẳn với tên gọi. Ngoài hành vi tạt a xít vào mặt nạn nhân cô còn
liên quan tới số tiền giả gần năm trăm đô la mang trong người.
Tên
Sướng bưởng bè vàng người Thái Nguyên đã được chuyển về bệnh viện Bỏng Trung
ương. Vết thương của hắn khá nặng. Nó không phải bỏng thông thường, mà do hoá
chất gây ra. Bệnh viện tỉnh chưa có thiết bị và bác sĩ điều trị loại vết thương
này. Hoàn cảnh của Liễu rất éo le. Vợ chồng cô vừa li hôn. Anh chồng đã theo một
cô diễn viên đoàn xiếc lưu động vào Miền nam. Để lại đứa con gái ba tuổi hiện
đang gửi ở nhà bà ngoại. Nếu không do tính chất phức tạp và có phần nghiêm trọng
có thể cô còn được xét cho tại ngoại trước cả mấy người kia. Người thứ hai là
Thành Cò. Hắn đã gây thương tích khá nặng cho một tên đồng bọn của Sướng. Đầu
cây côn của hắn đã làm giập con ngươi một bên mắt tên này. Đến bệnh viện người
ta đã không giữ được bên mắt cho y, đành phải khoét bỏ.
Lý
do nữa hắn không phải là người địa phương, mà ở dưới xuôi lên. Chưa ai biết gốc
gác hắn ở đâu ? Cơ quan công an hiện đang phát công văn về quê gã và đang chờ
công văn trả lời. Còn một lý do nữa để người ta tạm giữ hắn. Đó là vụ cháy cửa hàng
bách hoá do lão Sinh béo phụ trách. Hắn có tên trong danh sách những kẻ bị tình
nghi mà lão Sinh báo cáo lên.
Người
cuối cùng còn lại là gã. Không ai nói cho gã biết gã bị giữ lại vì tội gì. Cán
bộ điều tra chỉ bảo hắn suy nghĩ kỹ để thành thực khai báo, khi cần người ta sẽ
hỏi. Từ hôm đến đây đã được hơn nửa tháng. Sau buổi lấy lời khai hôm mới vào
không thấy ai hỏi gì nữa, người ta làm như quên không có gã đang ở đây. Chính
điều ấy làm gã lo ngại, thường thì sau thời gian chờ đợi yên lặng giả tạo thế
này, sẽ gặp chuyện không hay. Sáu năm trước gã đã gặp tình trạng này khi bị đưa
từ Lạng Sơn về quê, về trại tạm giam của tỉnh gã rồi sau đó đi biền biệt nhiều
năm. Gã đã phải mặc quần áo phạm nhân có chữ cải tạo to tướng sau lưng mà chưa
bước chân ra đến cửa toà án. Lần đến toà duy nhất trong đời hắn là vụ xử ly hôn
của toà dân sự. Đó là nghịch lý gã từng phải chấp nhận, liệu nó còn xẩy ra lần
này nữa hay không? Thành ra người ta không động tới, gã càng lo ngại. Thà rằng
người ta cứ gọi gã lên nói cho gã biết gã phạm tội gì, còn hơn là cứ im lặng
như thế này.
Chỉ
đến lúc Thịnh quay trở lại thăm gã, mới biết ai ở, ai về. Gã mừng cho cô, lại
thấy tủi cho mình. Cô bảo:
-
Rồi cũng đến lúc anh được về thôi. Cây ngay không sợ chết đứng. Từ ngày anh về
sống thế nào, xung quanh người ta biết cả, anh không phải lo, chỉ ân hận là vì
em mà anh vạ vào thân. Nếu như em biết trước thế này em đã không đến rủ anh lên
bãi. Gã cười chua chát:
-
Người ta chết vì những cái “giá mà” “nếu như ” ấy đấy Thịnh ạ! Nhưng không sao.
Em không phải lo cho anh. Anh sẽ tìm được lối ra trong đám bùng nhùng này, chỉ
phiền em tranh thủ lên nhà nói để mẹ anh yên tâm. Bà cụ khổ, anh về chưa giúp
được gì, đã lại để mẹ phải lo nghĩ. Mà mẹ khổ vì anh đâu phải ít.., Đằng đẵng mấy
năm trời.
Thịnh
là người cứng cỏi, lúc này cô cũng ứa nước mắt:
-
Được rồi. Em sẽ lên ngay nếu cụ có khó khăn gì em sẽ liệu cách. Anh cứ yên tâm
chờ ngày giải quyết thế nào. Đừng có bồng bột làm điều gì…
Gã
hiểu ý cô định nói gì, vội gạt đi ngay:
-
Anh đâu còn trẻ con, em đừng lo.
Thịnh
chỉ người công an đưa cô vào vẫn đứng cạnh đấy:
-
May anh Mạnh gần nhà nói giúp em mới được vào gặp anh, theo đúng nguyên tắc là
không được gặp đâu.
Người
công an ngồi gần cái bàn cách chỗ gã một quãng. Anh ta nét mặt nghiêm nghị
nhưng đôi mắt phảng phất buồn. Anh ngồi ngó qua cửa sổ phòng thường trực ra dãy
núi phía bên kia sông, không có vẻ gì để ý nghe câu chuyện của hai người. Gã
đưa mắt nhìn người công an, rồi rất nhanh ấn vào tay cô gái chiếc nhẫn. Thịnh
chưa hiểu ý định nói lại câu gì đó, gã vội đưa một ngón tay lên mệng ra dấu im
lặng. Gã nói nhỏ để cho Thịnh nghe:
-
Cầm hộ anh cái này, anh giữ ở đây không tiện.
Thịnh hiểu ý nhưng vẫn không biết đó
là vật gì cô vấn tay áo rất nhanh để cái vật nhỏ gói mảnh bao thuốc, vấn thêm
tay áo một lượt Thịnh hỏi:
- Anh có cần mua thêm
gì không, lần sau xuống em mang?
Gã bảo:
-
Không cần mua thêm gì nữa. Anh nhận chỗ bánh, còn đường sữa này Thịnh mang về, mẹ
ở nhà không được khoẻ. Anh có ốm đau gì đâu mà cần thứ này?
Cô
nói:
-
Lát nữa về, em sẽ mua cho mẹ. Nếu anh không nhận thì em đem về cho con cái Liễu.
Nó nhờ em trông con bé khi nó còn ở đây. Nhà bà ngoại nó cũng nghèo. Thằng em cậu
nó lại quá quắt, không gửi con bé ở đấy được.
-
Nhưng việc này cũng phải hỏi ý kiến mẹ với anh Nhân đã. Đột ngột đưa con bé về
sợ cụ không bằng lòng.
-
Mẹ thì em đã nói qua rồi. Cụ không nói gì, còn ông Nhân ở đấy về, ông ấy có về
nhà đâu, lại quay lên bãi vàng luôn. Ông ấy còn bảo em thu xếp xong quay lên chỗ
ông ấy. Nhưng em thề không bao giờ bước chân đến những nơi ấy nữa. Đúng là một
lần dại, vái đến già.
Hai người đang dở câu
chuyện thì Mạnh nhắc:
-
Hết giờ rồi, cô Thịnh thông cảm về đi. Sếp về lúc này rất khó cho tôi. May mà
hôm nay ông ấy đi họp.
Gã quay trở vào. Thịnh nhìn theo cái
dáng cao cao, cái đầu hơi cúi. Một vẻ nhẫn nại đau đáu buồn.
ó
ó ó
Thành
Cò đi cung về ngồi rũ ra ở góc tường, cái mặt thư sinh của y nhợt nhạt như vừa ốm
dậy. Cho đến lúc này gã mới thấy lạ là tại sao một bà mẹ có dáng cô hồn lại
sinh ra một thằng con có nét mặt dễ coi? Giọng nói của nó cũng ngọt ngào dễ cảm.
Nếu không có tính tai quái thì đây là một mẫu đàn ông trọn vẹn.
Sau
khi cho một số về tại ngoại, người ta dồn gã và Thành Cò vào ở chung với hai
người nữa. Một người dáng phu đào huyệt: Đầu tròn, cổ ngắn, béo lùn, mắt trắng,
môi thâm xì. Người này suốt ngày lầm lì nhưng đêm nằm cứ ri rỉ khóc. Vợ chồng
xô xát với nhau vì chuyện con cái, ông ta lỡ tay xô vợ ngã đập đầu vào cối đá,
vợ chết ngay không kịp ngáp.
Người
kia tướng mạo như thầy phù thuỷ. Trên đầu ông ta luôn chít cái khăn cũ mầu đỏ,
nước da nhờn nhợt, môi mỏng, đôi mắt tinh ranh hay nhìn ngang. Miệng như lẩm nhẩm
câu gì không nghe rõ. Một tay cờ bạc có cỡ ở huyện này. Anh ta vào đây nhiều lần,
nên quen gần hết công an huyện.
Trừ
những lúc đi cung, còn thời gian anh ta ngủ như đang ở nhà, không tỏ ra vẻ buồn
rầu hay lo lắng gì cả.
Bốn
người ở chung một phòng không đến nỗi chật lắm. Đến bữa một phạm nhân cải tạo ở
gần hết án được giữ lại làm tự giác bưng đến hai cái xoong nhôm. Một chiếc đựng
mỗi người một nắm cơm, hoặc mẩu bánh mỳ. Canh rau để chung vào cái xoong còn lại.
Ngày
đầu bốn người còn nói chuyện với nhau đôi ba câu. Sang ngày thứ hai trừ Thành
Cò luôn miệng, gã và hai người kia ngậm tăm, không nói câu gì. Chỉ khi Thành Cò
hỏi về một điều gì đấy gã mới trả lời cậu ậm ừ cho qua chuyện.
Nhưng
từ hai hôm nay thái độ của Thành khác hẳn. Nét mặt y xám ngắt ngồi dựa lưng vào
tường, duỗi thẳng hai chân, hai tay chống sang hai bên. Y không nói gì, chốc chốc
lại thở dài. Có lúc y đưa mắt nhìn trộm gã, ánh mắt tỏ ra bối rối. Gã linh cảm
như có việc xảy ra với mình. Kỷ luật của buồng giam là bị can không được nói
chuyện với người cùng bị giam về sự vụ của mình. Chỉ được hỏi chuyện gia đình
hoặc những việc khác. Nhưng thường khi, những quy định này ít được thực hiện.
Can phạm do áp lực tâm lý, căng thẳng về tinh thần thường vẫn thổ lộ với người
bên cạnh. Tất nhiên là vẫn giữ vẻ kín đáo, rì rầm chứ không ra mặt công khai.
Hình
như Thành Cò giữ vẻ im lặng không phải là vì quy định chung ở buồng giam, Y im
lặng là vì một lý do khác.
Ngày
xảy ra vụ án mạng ở quê, Thành còn nhỏ tuổi. Sau đấy y có được nghe kể lại vụ
án có liên quan đến Gã. Trong câu chuyện y cố gắng né tránh, không đụng đến những
gì liên quan đến vụ án ấy, hoặc cố liên hệ và gợi lại câu chuyện này. Có lẽ y e
ngại gã nhớ lại chuyện cũ mà trả thù mình. Đấy cũng là điều dễ hiểu. Miếng ngon
nhớ lâu, đòn đau nhớ đời. Người ta không dễ gì có cảm tình với thân nhân kẻ gây
sóng gió cho cuộc đời mình, cũng là lẽ thông thường ở đời xưa nay. Nhưng gã
không nghĩ như vậy. Dù sao thì việc cũng qua rồi và khi ấy, ông Đởm bố y chỉ
làm theo phận sự. Một người nào đó ở cương vị ông cũng làm như thế. Oán hận ông
mà làm gì? Đối với ông, gã còn nghĩ như thế, thì con ông đâu có vấn đề gì?
Nhưng khi hắn cứ lấm lét nhìn mình như chó ăn vụng bột, gã sinh nghi. Con người
ta có tật thường hay giật mình. Biết đâu hắn lại đang có một âm mưu gì? Mua án
giấu tội thường là chuyện xảy ra trong những trường hợp như thế này.
Ngày
xưa khi còn cùng đi học ở nơi sơ tán, thằng anh hắn tên là Son không oán không
thù đã gắp lửa bỏ bàn tay gã. Thằng ấy cũng cao lêu đêu, hai chân khòng khòng
không bao giờ thẳng gối. Là thằng nhiều mưu mẹo dù học hành chẳng ra gì. Nó học cùng khoá với gã, luôn hằn học nói xấu,
bôi bác gã chỉ vì học lực của nó kém hơn. Trong khi nó theo đuổi một cô bạn học
cùng lớp bị cô từ chối thẳng thừng thì gã lại được cô để mắt đến . Một lần cô
nhờ gã nhân tiện ra bưu điện bỏ nhờ lá thư về cho gia đình. Từ chỗ ở ra đến bưu
điện phải qua một con đèo cao, tới nới phải đến 15 cây số. Lá thư chưa kịp mang
đi gã còn để trong tập sách trên bàn học. Nó đã tai quái thay ruột phong bì bằng
tờ giấy lộn rồi dán lại. Gã vô tình vẫn đem lá thư thả vào thùng thư cùng bức
thư đã gửi về nhà. Gã không hiểu vì sao sau đó ít lâu cô bạn khinh ghét mình ra
mặt. Mỗi lúc gặp nhau cô nhìn gã ánh mắt nảy lửa, cô quay ngoắt, không thèm trả
lời gã. Khi ấy gã còn để tâm đến chuyện học, chuyện tình cảm không chú ý lắm,
gã chỉ hơi buồn một thời gian. Về sau bạn cô nói chuyện lại gã mới biết nguyên
do, nhưng khi ấy cả hai đã không còn chút cảm tình nào.
Lần
khác nó nhặt được chiếc đồng hồ của thầy Tổ trưởng bộ môn đi tắm bỏ quên ngoài
suối. Đồng hồ nó đem đi đâu không ai biết nhưng dây xích đeo đồng hồ không biết
tự lúc nào được bỏ vào cặp sách của gã. Gã đã vô tình làm rơi ra giữa lớp học
trước mắt mọi người. Các bạn học nhận ra ngay đoạn dây đồng hồ của thầy vì khi
đó nó là vật rất hiếm, thầy mang từ đợt nghiên cứu sinh từ Liên Xô về. Xảy ra
nhiều chuyện rắc rối cho gã hồi đó khiến gã ân hận đã không tố cáo nó khi nhìn
thấy nó nhặt được chiếc đồng hồ. Gã không sợ nó trả thù, không làm việc đó gã
nghĩ nó là người cùng quê. Đã không giúp gì nhau trong cảnh xa nhà, thì cũng
không đẩy nhau vào chỗ khốn nạn. Cái thằng cò hương có hàm răng vẩu ấy gây cho
gã không ít chuyện bực mình. Trong những ngày trường sơ tán lên Lạng Sơn. Đến
khi nó viết đơn tình nguyện nhập ngũ gã mới nhẹ cả người. Trường tổ chức buổi
tiễn đưa tân binh lên đường rất long trọng. Nó được biểu dương có tinh thần yêu
nước vì lá đơn của nó được viết bằng máu trích từ đầu ngón tay. Nhưng gã biết tỏng
là nó học lực yếu, nếu học hết khoá, chưa chắc đã làm nổi đồ án tốt nghiệp.
Cái
thằng có lòng yêu nước ấy, sau ngày Miền Nam giải phóng đã không trở về. Nó đã
móc nối thế nào đó, chuồn ra nước ngoài, làm cho bố nó bị liên quan. Lão Đởm mất
chức đợt ấy khi chưa đủ tuổi nghỉ hưu. Không hiểu bây giờ nó ở đâu, hay đã vùi
thây ngoài biển cả làm mồi cho cá?
Một
thời gã không tin vào nhưng chuyện duy tâm vì cho nó là không có căn cứ khoa học.
Coi nó là thứ biểu hiện của những đầu óc mê muội, hồ đồ, tin vào những việc dị
đoan. Gã không tin chuyện có những dòng họ, nhóm người khác hại nhau truyền đời.
Giờ ngồi nhớ lại, xâu chuỗi vào hình như nó là việc có thật. Như dầu với nước
dù có đánh lộn lên, trộn vào nhau thế nào vẫn phân tầng riêng biệt, không thể
hoà tan. Gã đã tin phần nào thuyết ngũ hành, âm dương. Đời sống con người về
phương diện xã hội là muôn vàn phức tạp. Có những nguyên nhân và hậu quả không
giải thích được, mà thực ra chi phối nó lại bởi những dữ kiện không khó tìm hiểu,
nếu người ta dụng công, biết phân tích có hệ thống.
Cha
con Lão Đởm với gã không thù không oán mà sao mâu thuẫn mỗi ngày như thể nặng nề
thêm? Mấy nhiêu năm rồi vẫn chưa dứt ra được, lại chuyện Thành Cò sắp mang đến
điều gì nữa đây?
Một
kẻ bẻm mép như Thành Cò mà phải níu miệng quá lâu là một cực hình. Cuối cùng nó
cũng mở miệng:
-
Anh ạ, có đơn tố cáo em liên quan đến vụ cháy cửa hàng ông Sinh béo. Không ngờ
em hộ ông Chỉ đen vài buổi đào giếng lại sinh chuyện. ở hiện trường đám hoả hoạn
có người nhặt được cái bật lửa. Anh còn nhớ cai Zíp Pô có lần em đưa cho anh
hút thuốc không? Gã gật đầu. Nó là cái bật lửa hình chữ nhật vỏ ngoài bằng Inox
mà lính Mỹ thường dùng ở chiến trường miền Nam. Sau ngày giải phóng thỉnh thoảng
người ta thấy bày bán ở chợ giời. Một loại bật lửa dùng bền đang là mốt của những
kẻ chịu chơi, bán với giá khá đắt. Thằng Thành thường đem khoe khéo với cách
dùng điệu nghệ mỗi khi hút thuốc. Nhưng làm sao nó lại rơi ra chỗ đám cháy?
Thành tiếp:
-
Em không nhớ nó mất lúc nào. Nó bóng loáng, trơn tuột rất dễ rơi: Cũng có thể
thằng Chột con lão Chỉ thó của em. Nhiều lần em bắt gặp ánh mắt thèm thuồng của
nó từ con mắt còn lại. Nó mân mê gạ em để lại cho nó nhưng em không nghe. Vật
duy nhất của anh Son còn để lại ngày anh ra Bắc. Bây giờ ông ấy sống chết ra
sao cả nhà không ai biết. Có đắt mấy em cũng không bán. Không ngờ nó lại là
tang vật người ta khép tội cho mình. Đúng là tội vịt chưa qua, tội gà đã đến. Đời
em keo này hỏng mất.
Nói
đến đấy nó rơm rớm nước mắt. Cái thằng mặt đẹp đầy nữ tính này quả là mau nước
mắt.
Gã
cố giữ vẻ thản nhiên nghe nó nói. Nghe đến đây đành an ủi nó một câu:
-
May rủi nó có số cả, lo cũng chẳng được. Lúc không may có chui vào ống cũng
không thoát được.
Gã
an ủi nó như thế nhưng vẫn thấy băn khoăn. Nếu sự việc chỉ như lời nó nói làm sao thỉnh thoảng nó lại
nhìn trộm mình. Cái nhìn ấy có một uẩn khúc nào chăng?
Gã
thử hỏi dò nó:
-
Ngoài việc ấy người ta còn hỏi chuyện gì nữa không?
Nó
hơi đổi sắc mặt:
-
Nhiều chuyện lắm. Toàn những chuyện em không biết gì cả!
- Thí dụ chuyện gì?
- Người ta hỏi em có
biết về việc thằng Mai chém trâu nhà ông Chỉ không?
Gã ngạc nhiên:
- Lại còn thêm việc ấy
nữa à?
-
Vâng, việc xẩy ra đêm trước hôm xẩy ra xô xát ở bãi vàng. Không ai bắt được tận
tay thằng Mai. Nhưng người ta nghi cho nó, công an nói họ đã bắt nó lên uỷ ban,
nó khai hết rồi. Họ hỏi em chỉ là để xem mức độ thành thực thế nào. Gã biết đó
là phương cách nhiệm vụ của người lấy cung. Nhưng điều này không nên nói, ở nơi
như thế này bức vách có tai, không có lợi gì mà biết đâu có như thế thật cũng
nên.
Mâu thuẫn giữa Sinh béo với lão Chỉ
đen gã không lạ. Chẳng qua cũng chỉ là tranh mua, tranh bán lợi lộc đồng tiền,
miếng ăn.
Lão Chỉ đang thoả thuê bán mua, bỗng
chốc có kẻ cạnh tranh. Kẻ cạnh tranh với lão lại hơn hẳn cả thế lẫn lực làm sao
lão có thể ngồi nhìn kẻ đạp đổ niêu cơm của mình? Lão phải tìm mọi cách triệt hạ
đối phương, câu chuyện lão Quảng vô mao nói với gã hôm nào cũng chứng minh việc
đó, Quảng là một tứ chiếng giang hồ hắn có lắm mưu nhiều mẹo, hành sự song
không để lại dấu vết. Đánh tan một múi bè, lão Sinh chịu không làm gì được lão
Chỉ, mặc dù trong bụng biết là lão Chỉ mượn tay kẻ khác làm, nhưng nếu quả thực
lão Chỉ mượn thằng Thành cò gây hoả hoạn cửa hàng bách hoá thì đúng là sự ngu
ngốc. Thằng này là kẻ phiêu lưu có thể nó liều lĩnh làm, nhưng lại không có gan
để giữ kín chuyện, thế nào người ta cũng lần ra manh mối:
Có điều gã không biết buổi khai cung
của Thành cò… Khi bị chất vấn dồn ép nó đã khai là nó nghi cho gã và lão Quảng
làm việc này. Nó nói nguyên văn:
-
Tôi đào giếng cho nhà ông Chỉ, thấy nhiều lần
ông Quảng và anh Khải uống rượu trong khi hai người này không hộ ông ấy việc
gì. Ba người thường rì rầm bàn tán.
- Anh có nghe thấy họ
nói gì không?
- Thưa ông hễ thấy
tôi đến gần họ lại thôi, lảng sang chuyện khác nên cũng không biết cụ thể họ làm chuyện gì.
Đầu óc nó cũng chỉ đủ khôn ngoan để
bịa ra được đến đấy. Đó là cái may cho gã nếu không, sự việc diễn biến thế nào
không biết đâu mà lường.
Những điều này nó không nói gì với gã. Nhiều
năm sau này khi lão Chỉ đi cải tạo về gã mới biết. Còn bây giờ ruột gan gã nóng
như lửa. ở đời không thiếu gì những trường hợp cháy thành vạ lây, có khỏi được
vạ, thì má cũng xưng, đã bao lần gã chịu tội rơm vạ đá, gã quá hiểu. Không lẽ cứ
phải ngồi chờ tai hoạ trút xuống đầu? Hoá giả bằng cách nào đây? Bỏ trốn tránh
đi một nơi nào khác ư? Điều đó không khó với kiểu thiết kế phòng giam ở huyện
này vượt ra ngoài không khó. Bản lĩnh khốn nạn ấy gã được trau dồi những năm
tháng ở tù, từ những câu chuyện giết thời gian vô công rồi nghề của những bạn
tù, từ kinh nghiệm bản thân, gã biết điều ấy. Nhưng đây không phải là giả pháp
hay, gã đã từng làm mà rồi có tránh được đâu, ở đâu, làm gì nếu không có cái tự
do của người lương thiện? Chỉ trừ những kẻ bạo gan trốn ra nước ngoài còn ở
trong nước sớm muộn cũng bị bắt trở lại, tội càng nặng thêm. Trốn ra nước ngoài
đâu phải là việc ai muốn cũng làm được? Có sừng có mỏ, vàng tiền như nước mà đi
không thoát nói gì một kẻ không đồng xu dính túi, không mảng giấy hộ thân như
mình? Tính chuyện này không thoát tội lỗi không còn là chuyện hình sự nữa. Một
kẻ bỏ nước ra đi sẽ phải mang cái án phản quốc, một tội về chính trị mà tương
lai mờ mịt không thể lường trước được. Một đi không trở lại là điều gã không muốn.
Mẹ già, con dại đang chờ gã ở nhà. Không biết từ hôm gã ở đây bà cháu ở nhà
sinh sống thế nào? Cái quán nước gã dựng cho bà ở ngoài bờ sông đón khách đi
tàu có còn không? Hay hai bà cháu lại như ngày nào, cơm nấu một bữa ăn cả ngày.
Lại bà đi trước cháu theo sau, mỗi bà cháu một cái bao tải bòn mót lại quả ngô
sót người ta bỏ lại. Đêm đến lại sợ tốn dầu, hai bà cháu ngồi ôm nhau trong mái
nhà tranh tối đen, im ắng như không có con người đang sống, đang tồn tại? Nghĩ
đến đấy, gã thấy cay cay nơi sống mũi. Gã cố nén không để nước mắt trào ra. Lão
có nét mặt phù thuỷ lấy tay hích vào sườn lão trông như phu đào huyệt:
-
Không biết làm cách nào mà cái giống thạch sùng ngửa mặt ôm được trần nhà, lại
còn chạy được nhỉ?
Lão kia ngái ngủ:
-
Ông hết chuyện rồi à? Làm cách nào thì mặc mẹ nó. Vớ vẩn!
Gã nhìn lên trần đúng là có hai con
thạch sùng đang ngửa mặt ôm lấy trần nhà. Chẳng những thế chúng còn vờn đuổi
làm tình với nhau nữa cơ chứ. Mấy mẩu chân thì bé xíu trông mềm nhũn ra thế kia
mà bám thế nào mà lại không rơi? Khả năng sống của chúng thật tài tình. Hoạ may
chỉ có loài kiến mới làm theo như vậy được. Thế giới tự nhiên cứ phơi ra tất cả
như không cần giấu diếm gì mà thực là khó hiểu. Một ý nghĩ liên hệ chợt nảy ra
trong óc gã. Tình thế của gã khác gì con thạch sùng kia. Chỉ có điều còn chưa
biết bám víu bằng cách nào?
Đêm
hôm ấy gần sáng có tiếng súng nổ. Có tiếng người la ó, đuổi bắt ở bên ngoài.
Trong buồng giam tất cả chợt thức giấc. Không rõ chuyện gì xảy ra.
Đến
sáng người tự giác vào lấy bô đi đổ, mọi
người mới hay là đêm qua Khắc Điều đã phá cùm trốn trại. Không ngờ kẻ bề ngoài
nom hiền lành như thế mà lớn gan. Nếu chỉ xét con người bằng vẻ bề ngoài thì
khó mà biết được. Lá gan thường ở sâu trong nội tạng, bằng mắt thường quả là
không dễ nhận biết. Gã cảm thấy may vì mình không còn ở chung với gã mang án giết
người này. Nếu không mọi chuyện sẽ ra sao?
Tầm độ chín giờ gã được ra gặp người nhà.
Gã tưởng mẹ lên thăm hoá ra không phải. Lâm bụng đã lùm lùm tay sách cái làn
dáng điệu khép nép đang đợi gã ở phòng trực ban. Cô ta đến đây để làm gì nhỉ?
Ngay từ hôm đầu tiên trở về gã đã nói rõ để cô ta hiểu: Người ta không thể đem
tình yêu để trả nợ cho ân nghĩa. Cái ơn cô ta và gia đình chăm sóc gã năm nào
khi gã vượt trại ra gã đã trả. Trả đủ cả tinh thần và vật chất. Sau đó cô đã
quan hệ với nhiều đàn ông khác. Cô đã chạm vào cái đau đớn nhất trong đời gã đã
gặp với người vợ đầu tiên, không còn gì để nói về chuyện tình yêu, có chăng chỉ
còn tình người. Mà điều này thì gã đã làm khi Lâm theo người khác chỉ ít ngày rời
khỏi nhà. Gã đã không gây trở ngại nào cho hai người, cho dù phận mình lẻ loi.
Hay là lúc này kẻ kia phủi tay, xa chạy cao bay để cô bụng mang dạ chửa? Cô
nghĩ lúc này tình cảnh gã khốn cùng gã vẫn chấp nhận mình? Có lẽ cô đã nhầm.
Cho dù ngày mai gã phải chịu tội chết gã cũng không chấp nhận điều đó. Con ngựa
khôn không bao giờ ăn cỏ lại, cỏ thừa huống hồ gã là con người được ăn học và
đã trải việc đời? Dù cảnh ngộ bi đát thế nào gã cũng không để điều đó xẩy ra.
Gã có thể mất tất cả, nhưng phải giữ cho được lòng tự trọng. Nếu không gã không
còn là con người nữa. Gã chỉ nói đôi câu xã giao rồi xin trở lại buồng không nhận
quà một chút nào cả.
Lâm không nói gì. Có lẽ cô thấy cái kết cục
xẩy ra, không thể khác được. Cô lau nước mắt, nét mặt ráo hoảnh, xếp mọi thứ vào
làn bước vội ra khỏi phòng.
Một
cái gì đó gợn lên như một chút ái ngại, gã không dám nhìn theo dáng Lâm đang đi
rất nhanh ra ngoài cổng công an huyện. Phải cố gắng lắm mới có dáng đi như thế
với người đàn bà bụng mang dạ chửa. Lúc gã quay vào, gã kịp thấy hai bố con ông
Chỉ đang ngồi ở phòng lấy khẩu cung. Thằng Chột cúi gằm mặt nhưng nhìn cái đầu
tóc dựng như lông nhím của nó, gã vẫn nhận ra.
Gã
nghĩ bụng mình phán đoán không sai. Không hiểu rồi lão Quảng có bị dẫn xuống nữa
không. Sau này khi mọi chuyện đã lùi vào dĩ vãng gã cũng không thể quên quãng
thời gian này. Một khoảng thời gian gần mười năm trời truân chuyên bao nỗi. Từ
1973 đến 1983. Liệu có còn một số năm
tháng nữa cho đủ mười lăm năm lưu lạc của một kiếp người? Ý nghĩ ấy chợt đến khi
gã liên tưởng đến đoạn trường mà Nguyễn Tiên sinh đã sáng tạo trong Đoạn Trường
Tân Thanh?
Phần nhận xét hiển thị trên trang
