Nhà văn Tào Ngu (曹禺 1910–1996) viết vở bi kịch Lôi vũ 雷雨 Léi yǔ (Bão táp) tháng 7 năm 1934, vở kịch được đăng trên Văn học quý san.
“Lôi vũ” là kịch bản đầu tay độc đáo của chàng trai 24 tuổi tốt nghiệp hai bằng đại học (Khoa chính trị Đại học Nam Khai, khoa ngôn ngữ Đại học Thanh Hoa). “Lôi vũ” là vở kịch đầu tiên ở TQ chịu ảnh hưởng bi kịch Hi Lạp cổ đại, phương Tây.
Tào Ngu trải qua nhiều chức vụ trong văn nghệ từ sau năm 1949, chức vụ cuối cùng là Chủ tịch Hội nhà văn TQ (trước-sau 1988).
Nhà văn Tào Ngu
Vở kịch miêu tả một gia đình địa chủ- tư sản họ Chu trong bối cảnh Trung Hoa dân quốc, dưới thời Quốc dân đảng Tưởng Giới Thạch. Cốt truyện xoay quanh bi kịch loạn luân và cuộc đấu tranh giữa ông chủ tư sản và công đoàn thợ mỏ.
Vở kịch Lôi vũ được nhà giáo Đặng Thai Mai biên dịch qua tiếng Việt năm 1943, in thành sách năm 1945, lên sân khấu Nhà hát lớn Hà Nội do ban kịch Hoa Lan công diễn gần sát trước ngày Toàn quốc kháng chiến 19/12/1946. Sau hòa bình lập lại 1954, Đoàn kịch nói Hà Đông dàn dựng, ước đầu những năm 60. Sau 1975, kịch bản đi vào Sài Gòn được dàn dựng bởi Nhà hát kịch Trẻ, vở kịch giúp cho sự nổi danh của các nghệ sĩ Minh Trang, Việt Anh, Hồng Vân, Thành Lộc, sau đó các đoàn cải lương chuyển thể, sân khấu khắp từ Bắc chí Nam lên cơn sốt “Lôi vũ”.
(Giới văn nhân Việt Nam hồi ấy có câu đối vui tếu :“Trung Quốc có Tào Ngu ngu mà giỏi / Việt Nam có Đoàn Giỏi giỏi mà ngu”).
Gần đây đọc lại kịch bản “Lôi vũ” của Tào Ngu, tôi giật mình thấy đoạn đối thoại sau đây trong màn 1, cảnh hai cha con nhà tư sản cãi nhau:
Chu Xung: Gạch tên rồi kia à! Thưa ba, con thấy anh ta có vẻ thông minh, lanh lợi. Hồi nãy con vừa nói chuyện với anh ta một lúc. Con tưởng, dù anh ta có làm đại biểu cho thợ đình công, cũng chưa nên vội đuổi anh ta.
Chu Phác Viên (nhà tư sản chủ mỏ, cha của Xung): Chao ôi! Bọn thanh niên chúng mày ngày nay, gặp một thằng thợ, nói vài ba câu chuyện chưa đâu vào đâu là đã ngứa mỡ nói những đồng tâm và thiện cảm, ỏm tỏi cả lên! Hình như là cái “mốt” của bọn chúng mày ấy!
Chu Xung: Con vẫn nghĩ rằng: những người đó họ tranh đấu cho tất cả anh em thợ thuyền, thì chúng ta cũng nên biểu đồng tình với họ. Vả lại nhà mình giàu có, sung sướng thế này, cần gì đi cướp cơm của họ. Đây không phải là chuyện “mốt” hay “không mốt”.
Chu Phác Viên trợn mắt lên:
Mày biết xã hội là cái gì không đã nào? Mày đọc được mấy cuốn sách nói về xã hội học, về kinh tế học rồi? Ngày xưa, lúc đi du học bên Đức, tao đã nghiên cứu xã hội chủ nghĩa kỹ càng bằng mấy chúng mày bây giờ ấy !
Xin bạn đọc nhớ rằng Chu Phác Viên nhân vật tư sản phản diện phát ngôn câu trên vào năm 1933. Lúc ấy nhà văn Tào Ngu mới được gọi là nhà văn dân chủ, đang phấn đấu vào Đảng CSTQ.
Nhân vật Chu Xung là thanh niên trẻ, mới tiếp thu loáng thoáng về chủ nghĩa Mác- Lê qua sự truyền bá bí mật của ông Mao nên có cảm tình với phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân do cộng sản lãnh đạo. Anh bị cha là nhà tư sản mỉa mai rằng tụi bay chả biết gì đâu, tao thì đã biết cái học thuyết CNXH ấy từ hồi du học ở bên nước Đức rồi, chả ra gì đâu.
Tào Ngu viết vở kịch “Lôi vũ” khoảng năm 1933. Lúc ấy Cộng sản Đảng của ông Mao chưa cướp được chính quyền, còn đang trong thời gian tuyên truyền lôi kéo quần chúng, và may mắn vớ được nhà văn trẻ Tào Ngu… Khi viết câu thoại trên, nhà văn Tào Ngu có ý mỉa mai nhân vật tư sản họ Chu bóc lột công nhân lại còn phát ngôn bừa bãi về ‘chủ nghĩa xã hội” (!).
Cuối thế kỷ 20, khi đã làm chủ tịch Hội nhà văn TQ, nhìn thấy XHCN vỡ tan vỡ nát, còn chủ nghĩa tư bản đỏ thì đang tiến nhanh tiến mạnh tiến kiểu quái đản lên “chủ nghĩa xã hội màu sắc Trung Quốc”, chẳng biết Tào Ngu tiên sinh có ý định sửa lại kịch bản hay không trước khi ông qua đời năm 1996. Tào Ngu không còn cơ hội sửa lại kịch bản nữa. Tuy nhiên, cứ để y như cũ mà diễn cũng có cái hay riêng vì như thế, bi kịch sẽ trở thành hài kịch. Bây giờ nhìn lại, nhân vật phản diện Chu Phác Viên lại hóa ra nhân vật chính diện, thành nhà tiên tri của đất nước Trung Quốc rồi.
Khi so sánh Tào Ngu và nhóm 4 dịch giả Lê Quí Đôn ở Hà Nội, tôi có một càm xúc thú vị. Họ giống nhau về lý tưởng CS và cũng ngây thơ hồn nhiên biết bao, sai lầm và tác hại biết bao !
Và cảm thấy thi hào Victor Hugo vĩ đại, sáng suốt vô cùng ! Ông là nhà văn hiện thực và lãng mạn, nhà tiên tri hiền minh của thời kỳ hiện đại.
Lời kết hay là tâm sự cuối đời của một giáo sư đầu ngành văn học.
Một ngày nọ khoảng đầu những năm 1990, tôi tới thăm giáo sư DT từ Hà Nội vào thỉnh giảng ở thành phố Hồ Chí Minh. Giáo sư DT cũng thuộc hàng đẳng cấp với 4 GS dịch “Những người khốn khổ” nói trên. Thầy bảo tôi đi làm nghiên cứu sinh với thầy, tôi thưa em bận lắm, công việc Khoa nhiều, gia đình neo đơn, em tự làm nghiên cứu sinh thôi… Trò chuyện về chuyên môn, tôi hỏi “Bây giờ đọc lại các giáo trình, em thấy nhiều điều bất cập, lạc hậu quá, sao các thầy chưa chỉnh lý, mà Nhà xuất bản GD thì cứ y nguyên sách cũ tái bản cho sinh viên mãi ?”. Thầy im lặng một hồi rồi nói “Có ai yêu cầu tái bản đâu, Nhà xuất bản Giáo dục chưa bật đèn xanh thì ai làm, kinh phí ai cấp, chẳng lẽ chúng tôi đi ngửa tay xin việc ? Thôi các cậu lo liệu tự chỉnh lý cái gì lạc hậu mà giảng dạy. Bây giờ ai muốn làm gì thì làm… Chúng ta đều bị lừa cả, cậu ạ”.
8/12/2014
PHN
Chú thích
[1] . Bản dịch của học giả Nguyễn Văn Vĩnh (1882 – 1936) về sau hầu như không được tái bản vì có nhiều bất cập về phần tiếng Việt. Tác phẩm được chuyển thể mới nhất là bộ phim opera hiện đại “Những người khốn khổ” (phim điện ảnh Mỹ, năm 2012) thường xuyên chiếu trên các kênh HBO, CineMax và Star Movies.
[2] . Giáo sư Vũ Đình Liên trước khi dạy đại học là nhà thơ tiển chiến nổi tiếng với bài thơ bất hủ “Ông đồ”. Một nhà trí thức Tây học lại đi động lòng trắc ẩn,luyến tiếc một nền văn hóa Nho học và Hán văn như ông thực là hiếm có (Mỗi năm hoa đào nở/ Lại thấy ông đồ già/ Bày mực tàu giấy đỏ/ Bên phố đông người qua…Nhưng mỗi năm mỗi vắng/người thuê viết nay đâu/Giấy đỏ buồn không thắm/mực đọng trong nghiên sầu…Những người muôn năm cũ/ hồn ở đâu bây giờ?)
[3] . Đọc toàn văn tiểu thuyết hơn hai ngàn trang ở đây:
http://vietmessenger.com/books/?title=nhungnguoikhonkho
[4] . Những người khốn khổ, trang 504, phần thứ Tư, quyển I, tập 2, Nhà xuất bản Văn học tái bản, Hà Nội, 2004.
[5] . Ông Kim Ngọc bí thư tỉnh ủy Vĩnh Phú đã lấy mạng sống của mình để trả giá cho bài học từ V. Hugo. Ông lẳng lặng thực hiện Khóan 10 trong nông nghiệp, bị hành hạ và tự tử..
[6] . Mời bạn đọc toàn văn kịch bản “Lôi vũ” (bản tiếng Việt của GS Đặng Thai Mai và nguyên tác Trung văn ở đây: http://giangnamlangtu.wordpress.com-loi vu-bi kich-taongu/ )
Phùng Hoài Ngọc
Phần nhận xét hiển thị trên trang