Người Hát Đồng Dao và Kẻ Đốt Thuyền

Từ lâu trên thế giới đã vang dội những cái tên sáng tác bằng ngôn ngữ ngoài tiếng mẹ như Vladimir Nabokov (Nga) Joseph Conrad (Ba Lan), André Brink (Nam Phi), Elif Safak (Thổ) Jack Kerouac (Pháp-Canada) Samuel Beckett (Ai-len), Agota Kristof (Hungary) Rolando Hinojosa-Smith (Mỹ), Anna-Kazumi Stahl (Mỹ-Nhật)… Ngôn ngữ thứ hai họ sử dụng là những ngôn ngữ phổ biến nhất trên trái đất: Anh, Pháp và Tây Ban Nha.

Zac Herman

Trường hợp song ngữ Zac Herman

Zac Herman là trường hợp khác: một nhà văn trẻ người Mỹ viết truyện, làm thơ song ngữ, mà ngôn ngữ thứ hai là tiếng Việt, đăng trên báo Việt (Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Lao Động), xuất bản tại các nhà xuất bản Việt Nam.

Trước Zac tôi từng biết hai người nước ngoài giỏi tiếng Việt như tiến sĩ ngôn ngữ học Ivo Vasiljev (Tiệp Khắc), dịch giả Việt-Tiệp, và Joe Ruelle (Canada). Với bút danh ‘Dâu’ hoặc ‘Dâu Tây’, Joe thường xuất hiện trên các báo Việt những bài viết tiếng Việt thông minh, dí dỏm và đã xuất bản hai đầu sách: Tớ là Dâu (2007) và Ngược chiều vun vút (2012), thiên về văn truyền thông, tiểu phẩm.

Joe Ruelle (Canada)

Trong khi đó Zac hướng đến tiếng Việt trong môi trường văn chương. Nhìn vào mối quan tâm và hoạt động của anh đối với tiếng Việt chắc nhiều người Việt sẽ thấy quý mến anh và không khỏi băn khoăn về bản thân: Dịch 10/16 truyện ngắn trong tập The Dusk Wolf / Sói Hoàng Hôn của Vĩnh Quyền (NXN Hội Nhà văn, 2015) – sáng tác tập truyện song ngữ Who Can Fly? / Ai Biết Bay? (NXN Hội Nhà văn, 2016) – ba năm đọc và dịch bộ truyện cổ Việt Nam sang tiếng Anh (NXB Thế Giới, tập I, 2017) – sáng tác tập thơ song ngữ Dragon Beach / Bãi Biển Rồng (xuất bản vào cuối năm 2017) – đang nghĩ đến việc đọc tiếng Việt cổ trong Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi và dịch sang tiếng Anh…

Đôi khi tôi không biết rồi Zac sẽ chuyên tâm dịch văn học Việt-Anh hay sáng tác song ngữ Anh-Việt, hoặc song song. Nhưng tôi biết chắc một điều: những gì Zac dành cho tiếng Việt khởi từ tình yêu và niềm vui sáng tạo.

Người hát đồng dao cuối cùng và kẻ đốt thuyền trong mơ

Thơ giới thiệu trong tập Bãi Biển Rồng được sáng tác những năm gần đây, là những năm Zac Herman chọn Việt Nam làm nơi sống và yêu thương. Chúng đứng cạnh nhau mà khác đến mức đối lập về cấu tứ cũng như hình thức thơ.

Đôi khi giản dị như ghi chép một mẩu chuyện ngày thường gặp tình cờ trên đường phố.

Người bán vé số, bố trẻ

Có con gái nhỏ hơn tuổi.

Bố đưa xấp vé số

Thả bé yêu như thả cún

Vào quán cà phê ngoài trời.

…

Bé ngây thơ đến bên khách

Lẽ tự nhiên, khách mua vé

(Người bán vé số)

Đôi khi như tường thuật một chuyến đi đáng nhớ với những con người cụ thể trong không gian thời gian cụ thể.

Bắt xe đi Ninh Bình; bầu trời mù xám

Thuyền chèo lắc lư, trôi vào động Tam Cốc

Chùa Bái Đính khôi nguyên, Hoa Lư đổ nát

Cúc Phương lặng xanh. Quay về phố lạnh

Ăn tôm và dứa, uống trà gừng nóng

Cà phê ngoài trời. Cô chủ lúc đầu e dè

Mở lòng ra khi tôi nói tiếng Việt

(Một chuyến đi, một bạn cũ)

Và nếu ta chưa biết nhà thơ người Mỹ đã và đang dành nhiều thời gian đọc Thơ mới Việt Nam (1932-1945) hẳn sẽ ngỡ ngàng khi gặp dòng ghi chú phong cách ‘cổ điển’ ngay dưới tựa đề bài thơ trên.

Cảm hứng bài Gửi Trương Tửu của Nguyễn Vỹ.

Thậm chí trong Bãi Biển Rồng ta còn gặp Zac Herman như một trong những kẻ hát đồng dao cuối cùng với cái nhìn trẻ thơ trong veo và nhân ái trước thế giới chung quanh.

Voi sở thú

Già cằn cỗi

Da khô nẻ

Bụi phủ đầy

Gầy trơ xương

(Voi sở thú)

Thật ra cái mà ta thoáng tưởng gần gũi, thậm chí ‘cổ điển’ kia là một trong hình thức mở của thơ hiện đại, hướng đến nghệ thuật tối giản. Cảm giác đó càng rõ khi đọc những bài thơ không có câu chuyện nào của Zac.

Một giọng nói

Đầy căn phòng

Không biết chắc

Có hay không

(Giọng nói)

Không bất kỳ không gian, thời gian.

Một nơi nào không tên

Không thể gọi tên, tồn tại

Trong đầu

(Trong đầu)

Nhân vật ngôi thứ nhất cũng không hẳn là cái tôi tác giả.

Một giọng nói

Đầy căn phòng

Tôi biến mất

Có đôi lần

Tôi là tường

Có đôi lần

Tôi khoảng không

(Giọng nói)

Thơ Zac thuần túy sinh ra từ suy tư hay cảm giác.

Ngón tay vô dụng

Cảm giác

Không còn liên lạc

Bàn tay bẻ vụn

Những thỏi đất

(Quay về)

Từ cơn mê sảng.

Mê sảng trên sàn tôi tự hỏi

Cơ may nào tôi hiện hữu lúc này

(Bóng ma)

Và cả từ nỗi ám ảnh cái chết.

Người ta sẽ đến mang ghế đi

Buông rèm, lần nữa phòng lại tối

Mấy trang ghi chép, xâu chìa khóa

Ví da đã cũ để trên bàn

Chỉ có thế còn lại của tôi

(Còn lại)

Có thể nhận ra thơ Zac hầu hết là kết quả của quá trình khép kín giữa quan sát suy ngẫm – thăng hoa cảm xúc – và hội nhập chủ thể với khách thể. Nhà thơ được đánh thức bởi khoảnh khắc diệu kỳ, hoặc đắm chìm vào chi tiết nhỏ nhặt, quen thuộc đến mức ta thường trượt qua trong đời sống. Chẳng hạn ba ô cửa sổ trên bờ tường một ngôi nhà cao tầng.

Ba ô cửa trên góc tường

Vài chậu kiểng héo tô điểm

Bồ câu trắng, hồng bay đến

Tìm chỗ trú vào ban mai

Rồi đến một lúc chính người quan sát-nhà thơ biến thành ô cửa thứ tư trong toàn cảnh.

Ba ô cửa trên góc tường

Từ ô cửa nhà, tôi ngắm

(Ba ô cửa)

Thơ Zac lắm khi như lạc vào cõi giới tịch mịch Đông phương, cả tứ lẫn lời, nhưng cuối cùng vẫn là một căn cước thơ hiện đại Mỹ, khác chăng là một người Mỹ tha hương – American expatriate, rong ruổi khám phá cái tôi trong một nền văn hóa dị biệt. Và ta lạnh người khi nhà thơ dự cảm nơi ban đầu chọn làm điểm dừng sẽ là miền an nghỉ vĩnh cửu.

Trên bãi biển rồng, tôi cắm trại

Tự nhủ ‘từ hôm nay

Mình sống giữa các con rồng’

…

Lặng yên, trong những hàm rồng, lìa đời

(Bãi biển rồng)

Lựa chọn này không là thoáng chốc mà được nuôi dưỡng, lớn dần một quyết định, bình thản và giản dị dẫu vẫn có nước mắt trong lòng kẻ đốt thuyền, ở lại.

Giản dị. Như tôi đã muốn

Phải nhắc mình khi đứng dậy bước đi

Rằng tôi chẳng thể rời xa bãi biển

Là điều tôi biết

Từ khi đốt thuyền

Và khóc thầm lặng

(Giản dị)

Một lựa chọn vừa hạnh phúc vừa mất mát hệ quả như vậy hẳn lời nói ngày thường sẽ không diễn đủ, nên phải nương đến đôi cánh của thơ. Nhưng nếu thơ cũng bất lực, thì sao hở Zac?

***

TRÍCH TỪ TẬP THƠ SONG NGỮ DRAGON BEACH

BÃI BIỂN RỒNG

Trên bãi biển rồng, tôi cắm trại

Tự nhủ ‘từ hôm nay

Mình sống giữa các con rồng’.

Rồng ngủ ở dưới cát

Vào ban ngày.

Đêm, khi trời dịu mát–

Khi trời êm đềm, chúng hiện ra.

‘Mày không sợ bọn tao sao?’ Chúng nói,

Xúm quanh lều, chúng thở

Hơi thở gầm gừ sưởi ấm người tôi;

Tôi trả lời khẽ như một thở dài.

Lặng yên, trong những hàm rồng, lìa đời.

DRAGON BEACH

On Dragon Beach I staked my tent

And told myself, ‘From today

You live among the dragons.’

The dragons slept beneath the sand

During the day.

At night, when it was cool–

When it was calm, they would appear.

‘Are you not scared?’ They said to me,

Gathered round my tent. They breathed

Heavy bellowed breaths that kept me warm;

I answered softly, almost like a sigh.

Quietly, cradled in their jaws, I died.

***

CÒN LẠI

Chiều muộn ngày nắng hanh tháng Sáu

Đong đưa vàng hoa thêu mẫu đơn

Tán cọ bồng lên cơn gió cuốn

Sàn trống, ghế anh đào ngập sáng

Tầng hai biệt thự một thư phòng.

Tôi đã rời đi trong phút giây

Áo choàng lưng ghế vẫn còn đấy

Như thể một mai tôi sẽ về.

Người ta sẽ đến mang ghế đi,

Buông rèm, lần nữa phòng lại tối

Mấy trang ghi chép, xâu chìa khóa

Ví da đã cũ để trên bàn

Chỉ có thế còn lại của tôi.

WHAT’S LEFT

The late afternoon on a sunny June day

Sways in the embroidered gold peonies

A gust heaves the palm canopy

Light floods the bare floor and cherrywood chair

In the second floor workspace of the villa.

I am gone from the chair, gone recently

Since the striped collared shirt is

Still draped on its back, as if I’d return.

Someone will come and take out the chair,

Close the curtain making the room dark again

A few handwritten notes, ring of keys,

And an old wallet on the table is

What’s left of me.

***

GIẢN DỊ

Giản dị. Hải âu bay vút miền lạnh

Nơi tôi ngủ đêm qua

Ngoài tầm đầu ngọn triều

Chờ cái chạm của biển

Hạt cát trôi vào miệng

Vốc nước mặn, uống

Với lòng biết ơn.

Giản dị. Như tôi đã muốn

Phải nhắc mình khi đứng dậy bước đi

Rằng tôi chẳng thể rời xa bãi biển

Là điều tôi biết

Từ khi đốt thuyền

Và khóc thầm lặng.

SIMPLE

Simple. Gulls dart over cold land

Where I slept last night

Beyond the reach of the sea

A touch I sought in the dark

Sand between my teeth

I drank a palm of salt water

Swallowed it gratefully.

Simple. Like I wanted to be

I reminded myself as I stood up to go

Since I could no longer exit the beach

I had made sure of that

When I burned the boat

And wept quietly.

Vĩnh Quyền

Phần nhận xét hiển thị trên trang